Eneide de Vergillio, traduto da Nicolla Baçigalô
Canto IV
Zena, Stampaja Armanin, 1895;
o Jacopo Virgilio o n'informa inta Strenna di Rachittichi do 1885 che quell'anno lì o quarto libbro o l'ea za in circolaçion, manoscrito ò poligrafao
i sgoaroin ciu grosci en marcæ co' in asterisco (ma miga tutti);
in notta e diferençe co' l'ediçion sucesciva (1902);
pe di rafronti con di atre verscioin sciacca i segni inta colonna de scinistra

[p. 47 modifica]


[p. 49 modifica]

1
E frattanto a reginn-a a s’ea innamoâ
Poco a poco d’Enea comme ûnn-a gatta,
E pensando ao so aspetto, ao so parlâ,
Ae so gesta, ao so spirito â so scciatta,
A l’aveiva za a testa invexendâ
E a se sentiva za buggî a pignatta,
Che a son de bâgi e de cangiâ de fianco,
A passa tûtta a sô nottûanna in gianco.

2
In conseguenza, all’indoman mattinn-a
Figûæve ûn pô se a no ghe* parsa vea
De vedde ö cæo lûxî sotto a tendinn-a,
Pe sâtâ zû, senza ciammâ a camea
D’ingiarmâse ûn contûsso â biscöchinn-a
E in camixia e descäsa comm'a l’ea
Andâ de filo a fâ adesciâ so sœû
Pe dîghe tûtto e scaregase ö chœû.

[p. 50 modifica]

3
Mi no so, figgia câ, cose me sente,
A ghe dixe, assettandose in sce ö letto,
Ma me rodo, me crûzio, me tormento,
Sempre apprœûvo a quest’ommo, e ghe rimetto
Ö fighæto e a salûte, in mæ zûamento.
Che bell’ommo perô, mi ghe scometto
Che se ö pûescimo vedde ao naturale
Ö l’ha ûn pestello, che no ghe* l’ûguale.[1]

4
Ah davvei, che se mi n’avesse zûoû
De stâ sempre coscî, senza maiame,
In memoia de quello disgrazioû,
Che avanti ö tempo ö l’ha dovûo lasciame,
E se avesse ö çervello invexendoû
In manea da pensâ torna a legame,*
Cose serve contâte ûnn-a böxia,
Fæivo torna con lë, questa luçia.

5
Ma me vegne ciûttosto ûn accidente
Spartilosso, a feriôlo e vertadeo,
Se sön tanto carogna a daghe a mente
Tanto vile a cangiâ da quello ch’eo
E anche solo pe bûrla o mentalmente
De fâ e corne â memoia de Sicheo,
Che ö le* ö solo e ö sâ scinna â seportûa,
Che ö se posse vantâ d’aveime avûa.

[p. 51 modifica]

6
Ma via, famme ö piaxei, cose ti dixi,
Ghe risponde so sϞ, dandoghe sotta,
Ti ghæ* ûn ommo con tanto de barbixi,
Ti ti ë câda, ti ë bella e ti ë zuenotta
E ti devi aspetâ i cavelli grixi
Pe godîte e maiate ûn âtra votta?
Cose ti ne vœû fâ da to luçia
Ti te pensi de mettila in sarmoîa?

7
Vœuggio fâ che ghe seggie a costûmanza
D’ûsà ûn çerto riguardo ai nostri morti
E questo ti l’æ avûo che te n’avanza
Senza temme de pûei fâghe di torti,
Da quando ti æ lascioû senza speranza
Iarba e tûtta a genia dî cascamorti,
Ch’ean vegnûi chi, coa scûsa de sposate
Ma che in fondo no vûeivan che b[ecciate].[2]

8
Alôa, demmoghe la, l’ea troppo presto
E ti n’aveivi nisciûn atro in mente;
Ma aoa invece, no ghe* nisciun pretesto
Pe dûala in sce sto ton continuamente,
Ti te senti innamoâ d’ûn ommo onesto
Nobile e forte comme ûn aççidente
Ti n’æ coæ, lë ö le* li pronto a piggiâla
E ti, ti te fæ stiâ, tanto pe dâla

[p. 52 modifica]

9
E poi comme ti pensi a tiâte avanti,
Circondâ comme ti ë da de canaggie?
Deserti pe derë, secche davanti,
De nazioin semibarbare e selvaggie
Che te vœûan bûzarâ da tutti i canti
Senza ûn ommo de chœû che ö t’incoraggie?
E to fræ che da Tiro ö fa ö gradasso
E che ö l’ha zûoû de vûeite mette ao passo?

10
Se fosse ti, mi ringraziæ ö Segnô
D’aveimeo fæto capitâ in ti pë,
E donne han bello dî, che fan da lô
Ma ûn pâ de braghe ö ghe tîa sciû ö pevë;
Dunque acciappilo ben, fagghe l’amô,
Dagghe do sevo, e no tiâ ö cû inderë
O pe ö tempo o pe ö mâ, no manca scûsa,
Tegnilo streito e stanni sciû co-a mûsa.

11
Ve lascio dî se sti raxonamenti
In sce a povea Didon, n’han fæto effetto!
Ö l’ea comme sciûsciâ in te braxe ardenti,
In mezo d’un paggiâ mette ûn brichetto,
Za che a tegnîva a suggezion coi denti
E a l’ea in sce pisse de vegnî ûn ciapetto,
Sentindo che so sϞ a ghe dava sotta,
A l’arve a veia e a lascia scöre a scotta.

[p. 53 modifica]

12
Ma pe quello pittin d’erûbescenza,
Quello certo riguardo a fâla ben
Che ûnna donna a l’ha ancon, quande a comenza
A incamminase per vegnî ûn puten
Son andæte a fâ ûn gîo de penitenza
Ai Santûai ciû famosi e ciû lonten,
Portando voti e fando dî de messe
Pe amiâ se a smangiaxion a ghe passesse.

13
Ma a le* bella da rie, sta pretenscion
De tiâ a mezo l’altiscimo e de vuei
Che ö ne leve d’adosso a smangiaxion
Mentre invece a ne fa tanto piaxei,
De pregalo de mettine in raxon
Quande semmo in to chœû d’ûn atro paæi
Che so* ö fosse mincion da dâne a mente
Ö ne fæiva vegnî mezô aççidente.

14
Oh che massa d’ipocriti e birbanti
Che semmo tûtti, a commençâ da voi,
Cose serve sciûgale ai beati e ai santi
Perch’aggian compascion di nostri dôi,
Se poi se vûemmo manezzâ coi guanti,
Se ö mâ se l’emmo fabbricoû da nôi?
Cose serve fâ voti e tiâ zû ö Çe
Se ne gûsta piggialo pe derë?

[p. 54 modifica]

15
Comme quando ne ven coæ de brûschî
E che semmo pe caxo a passeggiâ,
Se mettemmo li sûbito a corrî,
Pe trovâ ûn posto dove pûeila fâ,
Ma in to ciû bello, a no se pœû tegnî
E besœûgna lasciasela scappâ,
Mentre che intanto continûemmo a daghe
Sempre de gambe, co-a cacca in te braghe,

16
Coscì, a povia Didon, cö chœû ferîo
A no pûeiva trovâ consolazion,
A corrîva in ça e in la, senza respîo
Pe levase sto crûzio e sto magon,
Senza riûscighe e senza daghe ö gîo,
Senza pûei dominâ sta smangiaxion
E ciû a fava de smanie e a se grattava
E ciû a vœûggia a cresceiva e a tormentava.

17
Quindi, co-a scûsa de fâ vedde a Enea
E belezze do scîto e i monumenti,
A çercava ûn pretesto, ûnna manea
De mostraghe e so penn-e e i so tormenti;
E a ghe vûeiva parlâ, ma in sce l’idea
Che ö ghe sciasse, a se ten tûtto in ti denti,
E a nö sa comme dî, ne comme fâ
Pe faghe intende che a ghe a vûeiva[3] dâ.

[p. 55 modifica]

18
E pe avei l’occaxion de discorrî
Quande son li in sce ö gotto ä zinzannâ
Pe a çentexima votta a se fa dî
E traversie che ö l’ha dovûo passâ,
A cadûta de Troia e a sta a sentî
Tûtte ste c[uggie] senza parpellâ
E a nö molla e ö fa ansciâ comme ûn sciûscetto
Scinna ao momento de bûttase in letto.

19
E poi quando pe forza a le* obbligâ
A separase dall’amato oggetto,
A se særa in ta stanza e a stà a sospiâ,
A fa de smanie senza andâ in sce ö letto,
E de votte pe pûeise ûn pö sfogâ
A se fa vegnî in scöso ö so Giulietto,
E in mancanza de megio a se ö balûssa
A cavallo ae zenoggie, ao baxia, ao sûssa.

20
Mentre a sta lì a zemî pe a so pascion
Che a pâ desfæta e che ghe molle a trippa,
Lasciæ li sporta e færi in abbandon
I mazzachen se stan a aççende a pippa,
I sordatti no pensan che â razion
E van pe donne o a zûgâ â möra o a lippa,
Se ghe molla in sce tûtto e se tralascia
E va tûtto a derûo, tûtto â b.......

[p. 56 modifica]

21
Mentre questo zû in tæra succedeiva,
Sciû de dato, gh’ea a solita Giûnon
Intrigante pe vizio, e che a veddeiva
Comme a forza de rodise, Didon
A ghe dava za in cuggie e a non aveiva
Ciû rispetto, ritegno e suggezion,
Per cui, vista Ciprigna, a l’ha fermâ
E a gh’a dÎto in sce a faccia, inveninâ:

22
Amiæ ûn pö che coraggio, amiæ che gloria
Mettise in doi, contro ûnn-a povia sciolla,
Tra ti e to figgio, puei cantâ vittoria
Vedendola che a cede e che a ghe molla;
Dîme ûn pittin, no a vûei finî sta storia
De rompime de lungo a casserolla?
Invece de cæza, de puntiggiase,
No sæ megio finila, e accomodase?

23
Zà che lö se vœûan ben, perdingolinna
Femmo paxe e maiemoli ûnn-a votta;
Cose ö le* stö sciûgase a pantalinna,
A sta l’ûnn-a de dato e l’atra sotta?
Che ö to figgio ö se piggie a mæ reginna,
E noi finiemo de sta sempre in lotta,
Ma invece tûtte due sæmo d’accordo
A proteze sta gente e tiâla a bordo.

[p. 57 modifica]

24
Ma Venere, se l’atra a l’ea ruffianna
A ghe pûeiva ancon dâ di pûnti a lë,
A l’ha ödûoû da sto fâ da bonnelanna
Che a çercava de mettigheo derë,
Con portâ dall’Italia all’Africanna
Tæra, l’imperio destinoû dao Çë,
A fa mostra de ninte e a ghe risponde
C’ûnn-a çerta premûa che a te a confonde:

25
E le* a mi, che ti ö dixi? eh figgia câ,
Besœûgnieiva n’avei ciû de criterio
Pe pûei dîte de no, pe contrariâ
A ti, tanto potente, ûn dexiderio,
Quande questo ö se pûesse realizzâ!
Ma mi temmo che ö sâ ûn affare serio
E che tanto ö destin, che to marîo
Non intendan mangiâ de repentîo.

26
Aoa poi se te riesce a mette in atto
E to viste e se Giove ö te ghe ten,
Prefutti i to piaxei, che me ne batto
A sanfornia di Tiri e di Troien,
Ma d’in cangio son pronta a fâ contratto
Perchè a cosa a me cimbra e a me conven.
Se to maio ö gh’allogia e ö beive â sûcca
Per mi, son chi comme ûn bambin de Lûcca.

[p. 58 modifica]

27
E mi, dixe Giûnon, so za a manea
De sciûgaghe ö pevë perchè ö ghe annûisce.
Aoa stâ* ûn pô a sentî se quest’idea
A te va pe ö to verso e a te finisce:
Ho savûo che a Reginna insemme a Enea
Appenna che doman se risciarisce,*
Sotto ö pretesto de partîa de caccia,
Sciortiân d’in casa pe andâ in ta maccia.

28
Mia che bell’occaxion! Quande e so genti
Coi cavalli, coi chen, son tûtte in gîo,
Ghe scadenn-o adreitûa dai quattro venti
Lampi, troin, sacrilegi, e te gh’asbrîo
Tanta gragnœûa pe ö cû, tanti aççidenti
Che l’inaio, l’inspaximo, î regîo
E te i fasso scappâ che pân paghæ,
Fûti, giani, bexinsci, alleitughæ.

29
E in to mezo a sto impotto, a sta derotta
Enea ö resta li solo con Didon
Che ö se a porta a assostâse in t’ûnn-a grotta
Pe lasciâ desgranâ sto lavasson,
E perdìe tûtto zû, quand’en li sotta.
Benche ö seggie ûn paolotto e ûn bel[inon]
Mi me lascio taggiâ scinna i bricocoli
Se ö no s’ascada e ö no ghe da sciû ai broccoli.

[p. 59 modifica]

30
E Venere che a l’ea ciû che latinn-a
In fæto de morale e d’opinion,
E che a l’ëse larghea de pantalinn-a
A l’ea stæta de lungo a so pascion,
A l’ha fæto ûn sorriso, ûnn-a bocchinna
Che a se pueiva piggiâ pe ûn’adexion,
Sentindo che poi poi, tûtto st’impiccio
Ö doveiva fini con fâ gariccio.

31
Fava giorno e frattanto e fra l’æxia
Tra ö cæo-scûo do mattin, s’ea radûnâ
Da ûnna parte e dall’âtra a compagnia
De cacciœûi*, che a l’ea stæta scrittûrâ,
Pe da lûstro e importanza a sta partîa
Da Didon pe l’amante architettâ,
Pe amiâ ûn pittinin se caxo desse
Che sto babano ö se despuntetesse[4].

32
Ghe n’ea de tûtti i côi, d’ogni costûmme,
Con de giacche in fûstagno e de velûo,
Ghette e scarpe coe sœûe da passâ ûn sciûmme
Ö capello in sce l’orsa e rebattûo,
Fæto a strassa, a copetta, ö moccalûmme
Con de faccie da bûllo, ö sguardo dûo,
Camixia de flanella e pippa ai denti,
M[usse] in bocca pe paole e sacramenti.

[p. 60 modifica]

33
Ean armæ comme sbiri e coa ventrea
Insaurâ de ballin, balle e strexia
Scciœûppi d’ogni façon, d’ogni manea,
Armi de precision, de fantaxia,
Chen coi fianchi ridûti a rastellea,
Che paivan l’esprescion da carestia
E che avien sentio l’orma de freguggie
Insomma chen che ghe fûmava e c[uggie].

34
Selloû tûtto de nœûvo e in pûnto d’ôa
C’ûnna gualdrappa recamâ d’öpello
Aspëtando l’arrivo da scignôa
Gh’ea ûn cavallo da corsa do Portello
Che ö sappettava e ö remenava a coa
E ö fava schitti comme ö fosse noello,
E ö sparava michette ogni pittin
Pe fâ vedde che ö l’ea de sangue fin.

35
Finalmente Didon, tûtta schitetti,
Doppo d’ësise fæta ûn po aspetâ,
A ven zû accompagnâ dai so maretti[5]
(Ûnna Corte in sce l’atto improvvisâ)
Ben vestîa, senza agibbi ne frexetti,
Elegante, senz’ëse esagerâ
E c’ûnn-a ruffianaia de bon gûsto
Che senza xanni a ghe cimbrava ao fûsto.

[p. 61 modifica]

36
Roba lunga all’ammazzone, trovata
Colpo de genio da Rolandi Ricci,
Braghe lunghe coe staffe, (ûnn-a sciûgata
Per chi ë un pô dilettante de garicci)
Un bello cilindretto de Demata
Misso de gaibo, pe fâ vedde i nicci,
Pe tûtt’arma ûn foettin cö pommo d’oû
Do genere avvoxioû che caga ö moû.

37
Ö Giûlin a cavallo a ûn azenetto
(Ä bell’â megio, ö commensava a staghe
Benchè in fæto ö perdesse ö mandiletto
E ö se fesse anc’ûn pô a caccâ in te braghe)
Ö va avanti trottando, c’ûn picchetto
De cavalli troien, farsï de ciaghe,
Mentre Enea, mussezzando e in ponto d’ôa
Ö cavalca, ö fa a rœûa presso a scignôa.

38
Comme Rosci ö Neron, se ve sovven
(No son storie, perdie, poi tanto vegie)
Coi œûggi abborsettæ, baffi senen
E ö capello tioû zû scinna in sce oegie
Ö l’andava a cavallo, amiando ben
(Ö ghe paiva ciantoû c’ûn pâ de negie)
De no scomponne e no mostrâ a perûcca
Che da gran tempo a ghe croviva a sûcca;

[p. 62 modifica]

39
O comme San[fiorenzo], ûn di ciû belli
Nostri meistri de piano e di ciû gnecchi,
Ö giava all’accassœûa fra i arboscelli
Baffi â chineise e zingomi fistecchi,
Inforcando ûn cavallo de Busnelli
Coe so gambe sottî, comme doi stecchi,
E ö fava cazze tûtte e serve e e Mamme
Comme e meie[6] camöæ cazzan dae ramme.

40
Missi tûtti in cammin, van sciû pë maccie
Tramezo ai boschi sorva e rocche e zinn-e,
Ciû che de belve seguitando e traccie
Do stûfoû de craston coe patatinn-e
Che ö le* ö scopo e a raxon de tûtte e caccie
Comme le* Pasqua pë e leitûghe pinn-e
E no ghe* bon caccioû che ö ghe demorde,
Che ö e passe sottobanca e ö se ne scorde.

41
Ö Giûlin figgio solo, e comme tale
Maeducoû, bullicugge, impertinente,
Ö fava ûn sciato che no gh’ea l’eguale
Galoppando in ça e in la continuamente,
Tiando botte coa bocca a ûn ideale
Bestia feroce e assimentando a gente
E faxendo scentâ, con ste so mosse
A vea caccia, accordoû che ghe ne fosse.

[p. 63 modifica]

42
Tûtt’assemme s’annûvia e se fa scûo
E se sente tronâ d’in lontananza,
Poi de stisse ciû larghe ancon che ûn scûo
Fan za nasce ûn pittin de titûbanza,
Quindi, sæte, gragnœûa, pioggia[7] a derûo,
Te mandan a fâ futte l’ordinanza
E scappan tûtti a reo, che pân paghæ
Sotto a rocche e cascinne, e in ti paggiæ.

43
In te questo bordello e sta derotta
Soli Enea con Didon, restan li a torse;
Senza ûn erbo, ûn paggiâ da andaghe sotta,
Senza pægûi* e adreitûa senza risorse;
Tutt’assemme se gîan, te li ûnn-a grotta
E dö maximo<ref>mæximo<ref> asbrîo, senza stä in forse
Senza pûia d’incontrâ di orsci e di löi
Se ghe fûttan de sotto tutti dôi.

44
Aoa chi vegniæ ö bon, vegnieiva ö spesso
Se ve vuesse contâ cose han fottûo,
Ma le* megio passaghe pe refesso
E ciuttosto peccâ ûn pittin de scûo
Che ghe* de cöse che ûn bambin de gesso,
Ö paisan ciû tanardo e ciû tambûo
Ö ghe trœûva d’istinto ö senso e ö fî
Senza mette i puntin proprio in sce l’i.

[p. 64 modifica]

45
De ste notte segrette e appascionæ
Fæte in sprescia, in desaxio in strangogion
Ma assavûie da altrettanta volûttæ
Quanto meno gh’ea a calma e a riflescion,
Testimoni discreti e smaliziæ
No son stæti che l’ægua ö vento e ö tron
Che in to mentre che lô ghe davan dentro
De fœûa ghe fâvan l’accompagnamento.

46
Miæ che brûtto destin! de sta luçia
Che da Reginna a l’ha deciso a sorte
Se commenza a desghϞggie a litania
De so tante disgrazie e da so morte!
Sätoû zû ô primmo scaen con allegria
A scuggia zû a derûa sempre ciû forte
Che a ve da do cû in ciappa e comme ben
E a s’immerda adreitûa comme ûn p[uten].

47
Invece de salvâ qualche apparenza
E de demöase no mostrando a cea
A l’aumenta d’audasia e d’impûdenza
Finna a fäse ciammâ moggië d’Enea
E a ghe a ciocca adreitûa senza decenza
No savendo tegnî moddo e manea
Mentre che ö cæto, che ö no vœû de c[uggie]
Ö commenza a adesciase; ö frizze, ö buggie.

[p. 65 modifica]

48
De tûtte e malazioin, tûtti i malanni
Ch’emmo avûo dao peccoû de nostra moæ,
Ö ciû che ö n’ha procûoû lastime e danni
E che ö cöre con ciû velocitæ,
Voi porriesci campâ cento mill’anni
Acquistâ l’esperienza a tonnellæ,
Ma doviesci pe forza ammette ö fæto
Che no ghe* mal’azion peso che ö Cæto.

49
Quando ö nasce ö le* quæxi ciû piccin
Che ûn microbo de Koche e Compagnia,
In sce e primme ö fa ö morto e ciancianin
Ö l’aumenta in volûmme e vigoria
Poi ö s’agita, ö schitta, ö fa cammin
E ciû ö cöre, ö s’ingroscia, ö sciûscia, ö cria
Ö diventa gigante, ö tocca ö çe
Dapertûtto ö l’agguanta e ö mette pë;

50
No se riesce a so forma a definî
Perché ö le* ûn pô de tûtto. Ö pâ ûn oxello
Dae so äe che ghe servan pe corrî,
Mentre in cangio ö l’ha ûn œûggio pe cavello
E mille oegie appuntæ pe sta a sentî
Cose dixan apprϞvo a questo e quello
Mille bocche li pronte a riportâ
Pe dî e cose a traverso e a esagerâ.

[p. 66 modifica]

51
Nœûtte e giorno ö va in gîo sensa fermâse
Ö no dorme, ö no quëta, ö no se stanca,
In sce e töri, in sce i teiti ö va a pösase
E se ö vedde ûn pacciûgo ö te l’abbranca
E ö ghe sciûscia in manea da spolmonase
Che ûn bædin che ö no vaiva ûnn-a palanca
Ö diventa unn-a m[oçça], ûnn-a cagnara
Che chi a tocca ö s’immerda e ö se bûzara.

52
Puei pensâ che pittâ, pe sto marviaggio
Quando ö l’ha indovinoû quant’ea successo,
Senza sta a zinzannâ ö se* misso in viaggio
E pe drîto, pe inverso e pe refesso,
Azzunzendo in ça e in la qualche retaggio,
Rinforzando do cô se gh’ea do spesso,
Ö se* misso a cantala in tûtti i toin
C’ûnn-a côa de commenti e spiegazioin

53
Ö dixeiva: che ûn Tizio ûn farabûtto,
Un Troian senza scarpe, ammiseioû,
Che pe ûn adæto ö s’accattava tûtto,
L’ea da poco in Cartagine arrivoû,
E Didon desprexando ö graddo, ö lutto,
A l’aveiva in sce l’atto appilotûoû[8],
Ch’ean zà doi rosci in t’ûnn-a scorza d’œûvo
E che ö batoso ö ghe mangiava apprœûvo;

[p. 67 modifica]

54
Che se fava gariccio a tûtt’andâ
Cö pretesto ch’ean zà maîo e moggië,
Che ö l’ea ûn sciallo continûo, ûn begûddâ
Giorno e nœûtte zû a reo, coe man, coi pë,
Che i dovei d’unna testa coronnâ
Se compîvan pei letti e i canapë
Che gh’ea in Corte ûnna vea casa do Leccia
Dove futte chi vϞ, b[eccia] chi b[eccia].

55
Queste cose e tante atre ciû granîe,
Ö sparzeiva in ça e in la questa canaggia
Che pe forza Re Jarba ö l’ha sentîe
Nei commenti da Corte e da marmaggia;
Ve lascio immaginâ che litanie
Ö se* misso a tiâ zû, neigro dâ raggia,
Tanto ciû pe ö brûxô d’ëse reietto
Dâ Reginna Didon, pe sto soggetto.

56
Questo Re, che pe ö resto ö l’ea ûn bastardo
De quello lescaiϞ de sommo Giove,
Ö l’ea pe sto so poæ, pin de riguardo
Erzendoghe Capelle in Reggia e altrove
E offrighe di Bœû, c’ûn dîo de lardo;
Savûa sta cosa in[9] va in parrocchia, dove
C’ûnna voxe tra a fûtta e tra a preghiera
Ö se mette a tiâ zû sta tiritera:

[p. 68 modifica]

57
Ao b[elin] dove semmo, e che manea
A le* questa, perdie, de vûei trattâ?
No ghe* ciû ne olocausti ne preghea
Che ve possan costrenze a raxonnâ?
Mi me tocco pe vedde se a le* vea,
Ma mi ho pûia che se zœûghe a cûggionâ,
Stæ in Çe solo a grattave ûn pô e zenuggie?
E e sæte, i lampi e i troin, son tûtte c[uggie]?

58
Un ciapetto vegnûo de chi sa dove
C’ûnna rîsma çernûa de pellegramme
Avanzo de casin, celle ed alcove,
Che mi, balordo, g’ho levoû zà a famme,
A me deve fâ ö torto, ò sommo Giove,
De dâme ûn pë in to cû, pe sto salamme?
Devo vedde sto chi che ö me da a berta
E taxei, mentre lë ö boffa in coverta?

59
Ö l’ea ancon lì in zenoggie a fâ lamenti,
Che za Giove sorpreiso, ö s’ea vortoû
Ao reciocco da voxe e di aççidenti
Che so figgio ö gh’aveiva allivelloû
E piggiando, lì a caxo, ûn pâ de lenti
Ö s’ea misso a amiâ zû, mëzo seccoû,
E puntando Didon, coi sô binoccoli
Ö vedde Enea che ö te ghe da sciû ai brocoli.

[p. 69 modifica]

60
Ah m[oççe] peo chi no se treppa! ao casso!
Atro che casto e che pietoso Enea,
Atro che Italia, se nö metto ao passo,
Le ö ghe a ciocca e ö ghe lascia a rastellea;
Ohe la Mercûrio, vegni chì, pagiasso,
Se se b[eccia] e se fûtte a sta manea,
Sto bulicugge ö da di pûnti a mi;
Mercûrio, ho dîto che ti vegni chi:

61
Mia, fanni presto, piggia ûn pâ de venti,
Attachiteli ao cû c’ûnna picaggia,
Bullite in tæra senza complimenti
E vannime a trovâ sto testa gaggia
Che ö se perde in garicci e complimenti
No pensando ao destin che ö l’ha in sce a taggia,
Vannighe a dî che n’ho za a m[oçça] pinna
De veddio incarognî in ta pantal[inn-a]

62
Digghe alla fine, che no le* pe questo
Che Venere a me l’ha raccomandoû,
Ne pe f[otte] in manea de daghe ao resto
Che doe votte dai Greci a l’ha salvoû;
Che ö s’imbarche, che ö vadde, ö fasse presto,
Che ö nö stagghe ciû a fâ l’abbelinoû,
Che ö l’ha ûn regno davanti, e se ö nö vœû,
Ö no deve privâne ö so figgiœû!

[p. 70 modifica]

63
Ö n’ha ancon terminoû che za se mette
Mercûrio pe esegûi* sta commiscion;
Ö s’attacca ae caviggie ûn pâ d’alette,
Con de ciûmme de gazza e de piccion,
Ûnna çenta d’öpello e de ciambrette
E ö storico capello de latton,
E ö l’agguanta pe bacco, ö Cadûceo,
Quella verga, sci ben, cosci da reo.

64
A le* questa che a serve ai so manezzi
Mal’azioin, ruffianate e tradimenti
Che a combinna e ganciate i ladrunezzi
Che a l’accianta in te l’orto ai diffidenti
Che a dirizze i casin, che a bûrla e leggi,
Che a fa i zϞghi de borsa e i fallimenti
Che a fa futte[10] e moggiæ*, che a vende e figgie,
Chi ë a rövinna de case e de famiggie.

65
In sce primma ö se bulla e ö fa ûnna ciomba
Zû dao Çe gambe streite e a testa avanti
E ö precipita zû comme ûnna bomba
In sce ö ciû grosso di nevosi Atlanti,
Dove ö vento ö ghe sciûscia e ö ghe rimbomba
Dove a nebbia cô zeo, regnan costanti,
E in sce sto monte che ö l’ea ûn so Antenato,
Ö se ferma ûn pittin, pe piggiâ fiato.

[p. 71 modifica]

66
Poi ö torna a bullase e costezzando
Tocco e no tocco in sce Africane sponde,
Proprio comme ûn ôchin ö va sfrixiando
E annûnziando a burrasca ö pei de onde,
Becchezzando in ça e in la, de quand’in quando
Con dî sâti, di sgûetti, e de ôte rionde,
 so meta ö l’arriva e cea con çea
Pe a primma cosa se ghe affaccia Enea.

67
Ö l’ea intento a dî piani e di progetti
De sontuosi palazzi e monumenti,
Tûtto lindo, arrissoû, tûtto frexetti,
Coi cavelli oleosi e puzzolenti,
C’ûnna sciabbra da rie, pe dâ ai peccetti
Tûtta gemme, arabeschi ed ornamenti,
E ûn mantello de porpora elegante,
Un regallo tesciûo dâ so galante.

68
Appenna che o l’ha visto ö te l’accosta
E ö ghe sbraggia in te l’oêgia: ah bel[inon]
Vanni la, che ghe vϞ da faccia tosta
A fâ ö leccabrûnie con sto saccon,
Ö baccan de lasciû ö me manda a posta
A annûnziate de trinca a so opinion,
Cioè che ti ê ûn bulic[ogge], ûnna bel[inn-a]
E de to balle ö n’ha zà a m[oçça] pinna.

[p. 72 modifica]

69
E cose ti te pensi? e con che fin,
Ti stæ chi a perde i giorni e a zinzannâ?
Che ti devi dâ a mente ao to destin,
Che ti æ ûn regno da vinse e conquistâ,
Se a to gloria ti a metti in to b[elin]
No ghe mette to figgio, e nô lasciâ
Pe guagnase ûn impero a meza costa.
E ö se ne va, sensa aspëtâ a risposta.

70
A st’apostrofe Enea, povio Cristian,
Ö sta li comme Giona, inscemelîo,
Coi œûggi spalanchæ, coe balle in man,
No savendo piggiâ nisciûn partîo;
Se deciddise a stâ, se f[otte] ö can,
Comme fâ con Didon, con che regîo
Raxonnala e decidila coe bonne
Affinchè ä so partenza a no s’opponne.

71
Primma sci, ma poi no, ghe passa in mente
I progetti ciû nesci e stravaganti,
Doppo avei za deciso, ö se ne pente
E ö fa ûn miggio inderë, pe ûn passo avanti,
Ciû ö desghœûggie ö s’imbroggia, e finalmente
Ö decidde e ö se fa vegnî davanti,
I ciû esperti campioin do so drapello,
Giustin..., con Gav... e M[ontex]ello.

[p. 73 modifica]

72
E ö ghe dixe: le* l’oa de fâ partenza
Ciancianin, senza fâ de ramadan;
Dî sta cosa ai compagni in confidenza
E seggiæ tûtti pronti a f[otte] ö can,
Fasso assegno in sce a vostra intelligenza
Pe fâ e cose con gaibo e sottoman;
Mi parliô coa Reginna e ciancianin
Ghe ö ciantiô, con riguardo, in to stoppin.

73
Dîto e fæto, i compagni in t’ûn momento
Se disponnan a fâ cose ö g’ha dîto,
Provvedendo all’imbarco e all’armamento
A fâ bœûli, fangotti e a lasciâ ö scîto;
Ma sci balle, Didon ch’ea ûn sacramento
Da no pueighelo infiâ coscì pe drîto,
Benche a fesse l’indian, che a fesse a morta
Pe istinto de tûtto a s’ea za accorta;

74
E zà ö Cæto ö ghe sciûscia e ö te ghe conta
Che le* dæto za ö sevo ai bastimenti,
E che a squaddra Troianna a l’ea za pronta
A tiâ sciû l’ancôa* pe da e veie ai venti,
E cosci lë a se spaxima, a se monta
E te gh’intra in to chœû mille accidenti,
Tanto, che a sciorte imbestialîa dâ raggia
Traversando a Çittæ, pe andâ in sce a spiaggia.

[p. 74 modifica]

75
Comme quando a ûnna donna che a se lascia
Manezzâ, trombonâ[11] da questo e quello,
Se per caxo ghe dî che a fa a b[agascia]
Ve ghe ven ûn demonio pe cavello
A reagisce, a risponde, a se sganascia
E coe ungie, se a puesse, a fæ ûn maxello,
Coscì lë inveninâ, vedendo Enea
A l’agguanta e a ghe parla a sta manea.

76
Siôto, vile, ruffian, testa de casso,
Brûtô che ti ë, ti me ne fæ de queste?
Ah ti tii ö sascio e poi ti ascondi ö brasso,
Ti gî de bordo e mi restiô in te peste?
A ti ti æ l’ûso de brûxiâ ö paggiasso,
Anche trattando con de donne oneste?
Ma progenie de sbîri e de r[ufie]n,
Ti me tratti adreitûa, comme ûn p[utten]?

77
E mi cose t’ho fæto e perchè mai
Ti te futti de mi e dî to zuamenti?
Ti væ incontro de lastime e de guai
A fâte spenaggiâ dai elementi,
E mi doviô restâ, chi in sce ö Tramvai
Sola, ermitta a giasciâ bile e aççidenti?
Pe fa ûn viaggio a taston, ma brûtto boia
Cose ti fæsci se existesse Troia?

[p. 75 modifica]

78
Ah pe queste mæ lagrime, pe quello
Assazzo de piaxei che ti m'æ dæto,
Che ö le* stæto ûnna gossa in t’ûn lavello
E ö m’ha misso ciû cuæ che soddisfæto,
Se coe scciap[pe], coe tet[te], e ö pertuxello[12]
Nœûvi gusti e piaxei, provâ t’ho fæto,
No me fâ quest’azion, diletto Enea,
Che a sæ degna da forca e da galea.

79
Ti sæ ben, che pe ti, me son cacciâ
Dietro e spalle ö rispetto e a pudicizia
Sön dai mæ pe ûn p[ute]n consciderâ
Son coi Cappi Africani in nimicizia
Da ûnna parte g’ho ö fræ che ö sta aspëtâ
Pe roviname ûn occaxion propizia
Jarba dall’atra, che ö no vedde l’öa
De ciantamelo sotto ö portacöa;

80
E ti æ chœû de partî? che Dio te mande
Ûn anghæso derë fæto a pestello!
Se ao meno ao meno doppo tante giande
Ti m’avesci ingraviâ[13] d’ûn rûbatello,
Che ö me tiesse sciû ö chœû, che poi da grande
Ö me fosse d’agiûtto e de pontello;
Ma manco questo, doviô mûi* chi ermitta
Missa ao bando da tûtti e derelitta!

[p. 76 modifica]

81
Comme chi ë* naûfragoû se ten coe brasse
Streito a ûn schœûggio, a ûnna tôa pe no negâ
Coscì Enea, per a puia che a l’obbligasse
Coi so centi a dovei capitolâ,
Ö l’e stæto a aspëtâ che a se sfogasse,
Che finisse a gragnœûa pe pûei parlâ,
No pensando che a Giove e ao so comando
E tegnindose ö scioû, no parpellando.

82
All’ûrtimo ö ghe fa: via, te ne prego,
No fâ de scene e no sciatate tanto,
Ti aviæ mille raxoin, mì no te ö nego,
Ne mi me vœûggio fâ passâ pe ûn santo,
Ma alla fin fine, no son manco ûn cego
Ne ûn Giuseppe, o un Eunûco, e perdiosanto
Se ti ti me l'æ giâ[14], cose ne posso?
Dimme ûn pittin, doveivo spûaghe addosso?

83
Mi pe do resto, non ho mai pensoû
De vuei tiâ de sasciæ, retiando ö brasso,
Ne t’ho mai dîto che t’aviæ sposoû,
Che de queste lûçie mi nö ne fasso;
Cose ho fæto de mâ, t’ho trombonoû[15]
Eh perdie, ghe* da fâ tanto fracasso?
No l’ho fæto da solo, e se gh’ea mi,
Vœû di pe ö meno, che ti gh’ei ti ascì.

[p. 77 modifica]

84
Poi se fîse padron de dî e de fâ,
Se ao mæ destin, ghe comandesse mi,
Ti pœû ëse çerta che no stæivo a giâ
Pe mâ e pe tæra e a rompî a m[oçça] a ti,
Ma tornieivo a mæ Troia a fabbricâ,
Comme a l’ea primma e quande fösse lì,
Scì che sæ l’öa de stâ coe balle ao sô
A piggiase do spazio e a fâ l’amô!

85
Ma l’Italia a me ciamma, e devo andâghe
Anche cô rischio de rompîme ö collo,
Giove ö comanda e cose posso fâghe
Se lasciû in Çe no son tegnûo pe ûn sciollo?
Ö sa ö segnô, se ö m’ha sciûgoû za e braghe,
Se dapertûtto dove vaggo, Apollo
In mille moddi ö me l’ha fæto intende,
Che bezϞgna che vagghe e che me rende.

86
Cose son ste battûe che tî me strisci,
Cose ö le* dunque mai questo to sdegno?
Non intendo perchè ti ghe patisci
Se mi in Italia, vaddo a fâme ûn regno,
Mentre ti ti ë chi in Libia e ti ghe pisci
Da padronna e da re, perbaccolegno!
E vorrieivo savei, percose mi
No posse fâ, cose ti æ fæto ti.

[p. 78 modifica]

87
Ghe* mæ poæ, che ö më sciûga ogni momento
Se særo ûn œûggio pe dormî ûn pittin,
E ö me dixe che le* a fôa do bestento
Che sæ l’ôa d’andâ drîto ao mæ destin;
Me sovven de mæ figgio, e ö lë* ûn tormento
De pensâ che ö deve ëse ûn Re latin,
E che invece ghe levo ö pan dai denti
A son de balle e de divertimenti.

88
No le* manco mez’ôa che le* vegnûo
Ûn stafetta de Giove e ûn so messaggio
A dîme bel[inon], becco fottûo,
Ad ordiname che me mette in viaggio,
E l’ho visto e sentîo, questo te ö zûo,
Non invento, n’azzûnzo e no retaggio,
Dunque lascia corrî, ciû ti me frosci
E ciû m[oççe] ti fæ, ciû ti m’angosci.

89
A l’aveiva aspëtoû che lë ö finisse
Senza dî ûnn-a parolla e senza ansciâ,
Coi denti ciôsi e coe pûpille fisse,
Contegnindo ö ghignon pe no scciûppâ,
Sempre a tocco e no tocco e li in sce pisse
D’andâ tûtta de sorva e straboccâ,
Ma no pûendone ciû, neigra dâ raggia
Testa e cû a l’incapella e a te ghe sbraggia.

[p. 79 modifica]

90
E ti æ ö muro de dî, ti æ a pretenscion
De vantâ che le* Venere to moæ?
Ti ë nasciûo da ö Cavalli e dâ Giarron
Ti ë ûn bastardûzzo da Maternitæ,
Ti ë sciortîo dall’ûspiâ d’ûnna prexon,
Allevoû dai p[uten] bollettinæ;
Ma che scciatta de re, che sangue fin,
Ti ë ûn rampollo de cel[le] e de c[asin]!

91
E mi staggo chi a cianze, a renegâ,
A ûmïliame a sto pagiasso,
Che ö l’ha ö sæximo, ö chœû in to belo cûâ
Che ö le* bon pe ö Maxin che ö ghe tie ö lasso,
Cose serve fâ voti e supplicâ
Se aoa Giove e Giûnon, no van ciû ûn casso,
Se no ghe* ciû giustizia in tæra e in Çë
Se son tûtti r[ufien], tûtti cûa[tê]!

92
E a pensâ che sto sîoto ö le* vegnûo
Chi a stracûâ pin de famme e senza ûn citto,
E mi sciolla che son! l’ho riçevûo
Pe levaghe a miseia e l’appetitto!
E ancon stessela lì, che ho ancon vosciûo
In sce ö regno e in sce mi, daghe diritto,
Pe veddime lasciâ, comme ûn saccon
Un remorco qualunque in abbandon.

[p. 80 modifica]

93
A sentilo, aoa ghe* ö profeta Apollo,
Aoa Giove, Mercûrio, o ûn aççidente,
Che se mescian dao Çe pe questo sciollo
Che son tûtti sciatæ pe questa gente!
E che ti posci scavizzate[16] ö collo,
Vanni dûnque ûnna votta, e che no sente
Mai parlâ ciû de ti ne de to gesta
In Italia, all’inferno, o cordapesta[17]!

94
Ma se quelli lasciû, no son schifosi
Senza ûn po de giûstizia e de pietæ,
Spero veddite ti, coi to batosi
In ta merda e in to piscio assotteræ,
Spero veddive mûi* da pigoggiosi
Implorando a mæ grazia, a mæ pietæ,
Mûi* de famme, de freido e d’aççidenti
E senz’œûio, ne sâ, ne sacramenti.

95
E a l’aviæ continûoû, ma dâ pascion,
Dao travaso da bilï a s’impûntella
E a se mette a tremâ dâ convûlscion
Ed a sæ cheita lì, se ûnna so ancella
Faxendola assettâ in sce ö caregon
A n’avesse finîo questa ratella
Mentre Enea ö se ne va scrollando e spalle
E dixendo fra le: son tutte balle.

[p. 81 modifica]

96
E piggiando occaxion dao svegnimento,
Che ö ghe dava ûn pittin de libertæ
Ö va ao porto e ö fa sci che in t’ûn momento
Tûtti i legni son vunti e preparæ
Cacciæ in mâ comme son, senz’armamento
Con de remme in sce l’atto improvisæ
Da ûnna selva de pin che a l’ea vixinna
Adattæ in quinta e sprescia e â biscöchinn-a.

97
Aviei za visto petussâ ûnna sotta
Da ûnna raccolta de moscoin merdæ
Che in sce ö prinçipio ghe van ûn pe votta,
Poi a sciammi adreitûa centûplichæ,
Parte restan de dato e parte sotta,
Missi in orgasmo dall’aviditæ,
Che in t’ûn lampo, assorbîa dâ concorrenza
No ghe ne resta manco ciû a semenza;

98
E coscì l’ea ö remescio e l’invexendo
Che dao porto â Çittæ, da questa a quello
Favan tûtti i Troien, parte correndo
A portâse a so roba in to batello,
Parte andando ae provviste o racchϞggiendo
I dispersci, i bettoanti in t’ûn drapello,
Che in te meza giornâ l’ea tûtto a posto,
E pe pûei fûtte ö can, tûtto disposto:

[p. 82 modifica]

99
Che sospii ch’ean i to, povia Didon
Che beziggi, che lastime, che centi,
Quando stando assettâ dao to barcon
Ti veddeivi sto sciato e sti armamenti!
Brûtto siôto d’amô che ti æ a pascion
De fâ fâ tante m[oççe] ae povie genti,
Cose le* che ti fæ, cose ti futti
Perchè i ommi ciû boin, vegnan cifutti?

100
E lë vinta, obbligâ dâ to possanza
Fando forza ao so chϞ contro e to lezzi,
Pe nö perde adreitûa tûtta a speranza,
A s’attacca a s’agguanta a tûtti i mezzi,
E ciamando so sœû che a l’ea in ta stanza,
Pe mostrâghe sto sciato e sti manezzi,
A ghe dixe cianzendo: Ecco a manea
Coa quæ me tratta sto brûtô d’Enea!

101
Ti no veddi che ö scenta e ö piggia ö liscio,
Che ghe* e veie ai pennoin di bastimenti?
E n’ho forse raxon se ghe patiscio
Mi che stavo segûa di so zuamenti,
Che ö me lasce a marsî sola in to piscio
Proprio comme ûn saccon dî ciû scadenti?
Se ao meno ao meno, ö me l’avesse dîto,
Me l’avieivo piggiâ ûn pô ciû pe drîto!

[p. 83 modifica]

102
Côri dunque da lë, vagghe a parlâ
Perchè andandoghe mi, sæ tempo perso,
Mentre invece da ti ö se lascia fâ,
Che ti sæ daghe sciû, proprio ao so verso,
Vunzilo ben, perchè ö se ö lascie infiâ,
Perchè ö gh’intre da lë in te l’œûggio gûærso;
Cianzi, rangogna, caregando e tinte,
Digghe che mi, no g’ho mai fæto ninte.

103
E che no son mai stæta a bordo ai Greghi,
Ne comme lë, no g’ho mai fæto ö sezze,
Che no vaddo a çerca ö mâ comme i meghi
Pe prefûtte i Troien, pe daghe lezze,
Ne so poæ, ne so moæ, ne i so colleghi,
Ne nisciûn dî brûtoi che lë ö protezze
Ho ingannoû, trattoû mâ, piggioû de mûtte,
Perchè in cangio ö me sprexe e che ö me f[otte].

104
Se de mi, do mæ amô ö se n’imbuzara,
Che po ö meno, ö provedde â so salvezza
Che no son miga poi, proprio a bazara
Perchè ö scappe coscì con speditezza,
Che ö zinzann-e ûn momento, ûnna fucciara
Perchè ö mâ ö dagghe zû da so groscezza,
Che ö l’aspëte ûn pittin, che ö n’aggie pûia
Che ghe parle de nozze e de l[ûçia].

[p. 84 modifica]

105
Poi che ö cöre, che ö vadde ao so destin,
In Italia, all’inferno, a Calicûtte,
Ma che ö me lascie repiggiâ ûn pittin,
Che m’assuefe a sto colpo e che m’aggiûtte
A scordâme sta azion da repessin
Che benchè sola a da dî punti a tûtte!
Vanni, ti æ inteiso? se ti ö fæ fermâ
Solo co-a vitta te porriô pagâ.

106
Questo a dîva a so sœû cö crescentin,
Con tante atre raxoin che no ghe metto,
Mentre lë a fà comme i figgiœû piccin,
Quande se mettan a zûgâ ao siassetto
E a l’andava e a vegniva ogni pittin
A sciûgâ e c[ogge] a Enea, ma senza effetto,
Che in sce sto punto benché ö fîse bon
No se ghe pûeiva fâ sentî a raxon.

107
Comme quando ûnn-a lalla, avara e ricca,
A l’ha i nevi despiæ che a vœûan prefutte,
Se ghe mettan in gîo, picca e repicca
Perchè a l’arve ö sacchetto e a molle e mutte
Lë a fa a sorda, a no cede o a se busticca,
E ciû brigan, ciû fan, ciû a se ne futte;
E coscì l’ea d’Enea, che ciû ö veddeiva
Che ghe vueivan fâ ö c[û], ciû lë ö strenzeiva[18]

[p. 85 modifica]

108
Visto quindi Didon che a fava sappa
E che l’ea comme vûei sûssâ ûn agûo,
E ö mettise a corrî dietro a chi scappa,
L’ea parlâ a ûn sordo e sigillâ cö spûo,
A s’imbôsa, a no sa ciû cose a giappa,
Che a perde a bira e a te va zû a derûo,
E ghe ven, povea diâ, coæ de cacciase
Un pâ de die in to c[û], pe poi strangôase!

109
E con l’agiûtto da superstizion
A se sentîva di presentimenti
Che a mandavan coa testa in to ballon
E ghe favan vegnî mille aççidenti,
O versando dell’œûio e c'un bûtton
Imbösando ö salin, coi so ingredienti,
O se dunque incontrando ûn zembo, ûn guærso,
O assettandose a tôa, cô pan inværso.

110
O comme ancon no ghe bastasse a pûia
Pâ che ghe seggie capitoû sto fæto:
Lë a possedeiva ûnna fotografia
Che do morto so maio, ö l’ea ö ritræto,
Cappo d’arte de Rosci o de Pavia
E che no so, quante a gh’avesse dæto,
Ma che ö l’ea fæto in grande e ao natûrale
C’ûnna cornixe che no gh’ea l’eguale.

[p. 86 modifica]

111
Gh’ea za parso che â nœûtte ö se mescesse
E che ö l’amiesse c’ûn pâ d’œûggi scûi,
Che ö a ciamesse pe nomme e ö ghe dixesse:
« Avardite Didon, che ti no a dûi! »
E ûnna sbrazzoa in sce ö teito a gh’annûnziesse
A so fin, coi so centi e coi so lûi...
A s’assunava d’ëse sola e spersa
E ö Casto Enea che ö sprexiava a g[uerça].

112
E veddeiva cosci, cosci pensava
Quello veggetto, che aviei visto â seia,
Che ö piccava bacchæ, che ö s’arraggiava
Perchè i batosi ghe dixeivan Neia,
Che ö no pueiva dormî, che ö no mangiava,
Che ö criava sempre da vegnighe a peia
Credendo de sentî sempre ûn batoso
Che ö ghe sbraggiasse questo nomme odioso.

113
Coscì, a povia Didon, missa a quaterno
A commenza a piggiâ e dispoxizioin
Pe levâse adreitûa da quest’inferno
Da questa vitta de tribolazioin;
E sforzandose a rie, calma all’esterno,
Ascondendo i so affanni e e sô pascioin,
Anna, a dixe a so sϞ, da chi in avanti
Vœûggio futtime a reo de tûtti quanti!

[p. 87 modifica]

114
Mi conoscio ûnna Singa, ûnna donnina*
Proprio do paise de Fontannabonna
Che a lë* stæta cantante e ballerinna,
Scin che a pûeiva pagâ da so personna,
Poi fiorista da stradde e chellerinna
E da vegia, a s’inzegna e a l’appixionna
De stanze a di remorchi e che a sa l’arte
D’annunziâ l’avvegnî, faxendo e carte.

115
Li a sa fâ dî pacciûghi e dî manezzi
Con di baggi sciacchæ, de coe de bisce
E coe paole segrette e coi strionezzi
A te i mette a buggî, misce e remisce
Che a pœû fâ cose a vœû coi so strionezzi,
Fâ che nasce l’amô, che ö scomparisce,
Che se mesce e montagne e vive i morti,
Addrizzâ a testa ae donne e gambe ai storti.

116
Mi te zûo, figgia câ, che no vorrieivo
Sottomettime a questi incantamenti,
Ma nö veddo atra stradda e no trovieivo
Atra cûra adattâ pe i mæ tormenti,
Dunque famme ö piaxei, che mi gradieivo
Fâ ö strionezzo in ti reali appartamenti,
Cerca* un locale spaziöso averto
Anzi ciû che se pœu, ben ao scoverto.

[p. 88 modifica]

117
Ammûggiando de legne in abbondanza
Comme ti fæsci pe componne ûn foû,
Piggia e armi che ho appeiso in ta mæ stanza
E che quello brûtô ö m’ha regaloû,
Tûtta a roba che a l’ea de so spettanza
Scinna ö letto in to quæ ö m’ha tromb[onoû]
Perchè se* dîto e combinoû coa singa
Che no reste de lë manco ûnna stringa.

118
E so sœû, che a n’aviæ mai ciû credûo
Che a l’avesse de idee coscì barbinne,
Senza fâ osservazioin, lì in sce ö tambûo,
A se mette a ammûggiâ legne e fascinne,
Mentre a povia Didon con do velûo,
Con da sgarza, de frange e de tendinne,
A ghe fâ* tûtt’ingîo ciocche e festoin
Comme s’ûsa in te gexe in te funzioin.

119
Savendo a sorte che a ghe vueiva fâ,
A fâ* mette in sce a pira e braghe e mûande,
Ö ritræto d’Enea, cö scûddo e a spâ,
E a e adorna de ramme e de ghirlande
De cipresso, de pigna e de cornâ
Che mostravan e pigne e balle e giande,
Vuendo forse onorâ, con quest’idea,
Ûnna de doti ciû apprexæ d’Enea.

[p. 89 modifica]

120
Lì gh’ea a singa presente e abberûffâ,
Che a fava di atti e che a mostrava i denti,
Tiando zû di sacranoin da fâ tremâ
Tûtta a casa, dao teito ai fondamenti,
E a bruxava dell’erba attœûscegâ,
Che a ve fâva vegnî mille aççidenti,
Cön di siôti, di inguenti e de pomæ
C[ogge] d’aze, galusci e bëli cûæ.

121
E a reginna descâsa e quæxi nûa,
No pensando che â fin che a vûeiva fâ,
A ghe versa de dâto ûnn-a mescciûa
Fæta de gran, con di mottin de sâ,
E pregando, se in Çe ghe* chi se cûa
D’ûn amante sedûta e abbandonâ
Perché ö l’aggie in memoia, e ö tegne conto
Da fin che a deve fâ pe quest’affronto.

122
L’ea passoû mezanœûtte e tæra e mâ
Ö Creoû, contegnûo cö continente,
Tûtte e bestie e i cristien che pe mangiâ
Se devan futte vicendevolmente,
Ean za andæti in to cuccio a riposâ
E ghe a cioccavan saporitamente,
Mentre invece Didon, neigra dâ raggia
A no posa, a no quieta, a no pisaggia.

[p. 90 modifica]

123
E coa nœutte crescendo in lë ö brûxô
D’ëse stæta tradia cosci vilmente,
A se mette a sbraggiâ: che bell’ônô,
Mia che figûa che ö me fa fâ co-a gente!
Chi ghe sâ, chi troviô tanto brûtô
De bonna bocca de vuei dâme a mente,
De sposâme avvilîa comme ö me lascia,
Che no me resta che de fâ a b[agascia]?

124
Chi porriô ciû sposâ di mæ galanti,
Forse ûn Arabo, ûn neigro, ûn canellon?
Ma se ho fæto za e corne a tûtti quanti
Me mandian a fâ f[otte] e con raxon;
Doviô andâ coi Troien peo mondo erranti
Solo a fâghe da serva e da striggion?
Perchè ogni siôto ö me tambûscie ö sezze,
Me spelinsighe e scciappe e ö me parpuezze?

125
Partiô insemme coi mæ in sce ûn bastimento
Quande commenzan a piggiâ respio?
Senza scopo, raxon, senza argomento
Doviô torna con mi, portâli in gîo?
No ciûttosto se creppe in sce ö momento,
Ûnna lamma che a taggie, ûn colpo e addio,
Chi ë in te peste ghe stagghe e che ö s’inzegne,
E chi l’ha in to stoppin che se ghe ö tegne.

[p. 91 modifica]

126[19]
Ma za a primma caxon de quest'impotto
A lë* stæta mæ sœû, che se a n'avesse,
Co ascadâme a sanfornia e dame sotto,
Fæto in moddo e manea che mi ghe a desse,
Mi no sæ camminâ cosci de trotto,
Ed avieivo lascioû che ö se ö scrollesse
E ao tûtto ö ciû, me sæ arrangioû cö dîo,
In dedica ed onô de mæ marîo.

127
L’ea con queste raxoin, che ao so tormento
Dava sfœûgo a reginna abbandonâ;
Quand’Enea che ö l’ea za in sce ö bastimento
E ö s’ea misso in sce a poppa a pisaggiâ,
Ö se vedde davanti in t’ûn momento
Torna quella figûa de mandilâ
Che ö l’aveiva zà visto ûn’atra votta,
Mandoû da Giove pe insegnâghe a rotta.

128
E ö ghe torna a ripete: ah canellon,
Chi dorme, figgio cao, no piggia pesci,
E ö da ûn câso â fortûnna e all’occaxion!
Mentre che ti stæ a torse e ti no mesci,
Forse aspëtando de piggiâ ö laccion,
Ghe* a reginn-a, se tì ti nô savesci,
Che a l’aspêta ö momento ö ciû propizio
Pe puei fate in te l’orto, ûn çerto ûffizio.

[p. 92 modifica]

129
E ti stæ chi a lappâ perdingolinna
Quande ti æ l’occaxion de piggiâ ö liscio?
Se a te trϞva ancon chi doman mattinn-a,
Ti ë ûn ommo morto e ti finiæ in to piscio;
Ma se poi ti æ piaxei da to rovinna
Mi no so cose dî, te compatiscio,
Anzi d’incangio, me ne batto e c[ogge]
E te piscio in to c[û]. Ciaö bullic[ogge]!

130
Coscì dito, ö deslengua e ö casto Enea
Ö se mette in setton, pin de spavento,
Ö se leva, ö tambuscia, ö fâ* in manea
Che s’adescie i mainæ do bastimento
E ö se mette a sbraggïâ: tiæ sciû a bandea,
Remme in mâ perdiosanto, e veie ao vento,
No le* tempo de stâ coe balle in man
Chi besœûgna fâ presto e futte ö can.

131
E pe fâ comme ö dixe, ö da ûnna botta
In sce ö cavo, co-a sciabbra e ö te l’arrionda;
Fan ö stesso i compagni e in t’ûnna votta
Son tûtti i legni destacchæ dâ sponda,
Se tia sciû e veie, se ghe molla a scotta,
Pe piggiâ ö ventixœû che ö te i seconda,
E poi forza de remme, aggiûtta, arranca,
Scciûmma l’ægua coscî*, che a paiva gianca.

[p. 93 modifica]

132
In t’ûn giano che ö dava in sce ö çetron
L’ombra opaca da nœûtte a s’ea cangiâ,
E a reginna che a s’ea missa ao barcon
Pe godîse l’æxia da mattinâ,
A s’accorse d’aveilo in to fogon
Senza pueiselo ciû despûntellâ,
In to vedde i Troien, za fϞa de tio
Che ghe davan de remme a tûtt’asbrîo.

133
Aoa ve lascio immaginâ ûn pittin
Comme a resta carogna e inscemelîa!
Poi a vegne ûnna furia e dao venin,
A se streppa i cavelli e a te s’abrîa
De pattasse pea faccia e pei tettin
A se sguara a camixia, a cianze, a cria:
Brûto d’ûn Giove, ti me vorti e spalle?
Se te posso acciappâ, t’arranco e balle.

134
E sto foresto, sto ruffian da gîo,
Ö pœû dâme ö bughezzo in casa mæ
Senza ûn betordo che ö ghe dagghe ö crio,
Che ö piggie a casci e ö ghe ne leve a cuæ?
A no sâ mai ciû dita, ah no, perdio,
Acciapæli pë c[ogge] e noi mollæ
Scin che n’aggian cagoû zû cö fighæto
E baronate e mal'azioin ch’an fæto.

[p. 94 modifica]

135
Ma ahimemi, cose diggo e cose fasso,
Perchè m’arraggio, se l’ho za derë!
Questa a le* furia che a no serve a ûn casso,
Le* comme vuesse dâ di pugni in Çe!
L’ea tempo alôa se ö vueivo mette ao passo,
Quando ö l’ea chi che ö comandava lë,
Fando l’alûoû pe no pagâ gabella
E coa vorpe ficcâ sotto l’axella.

136
Questo ö le* l’ommo che ö non ha de falle,
Che ö se porta in to sacco i so penati,
Che ö se camalla so pappá in sce spalle
Che ö l’ha a miscion de fondâ regni e stati?
Perchè no pueivo daghe ûn lasso ae b[alle]
Tialo a remorco, faghe fâ doi sâti,
Daghe in pasto so figgio, asbrialo in mâ
Lë con tûtta a so stirpe astrassonnâ?

137
Sô che fando coscì, me sæivo missa
Ao brûtto rischio de sätâ ö barcon,
Ma dovendoghe mi lasciâ a pelissa,
Me sæ almeno piggiâ a soddisfazion
De puei fâne de lö tanta säsissa,
De mandâ le e so figgio in perdizion,
De mettili con mi, tûtti a quaterno,
De portâli con mi, tûtti all’inferno.

[p. 95 modifica]

138
Ti bagardo d’ûn sô che perdiesanna
Ti sæ i cæti de tûtti i fradellin,
Ti Giûnon che ti æ* stæta a mæ r[ufianna]
Pe ciantamelo megio in to stoppin,
E ti Santa Lucia che ti ë a casanna
Di caroggi, de celle e di casin,
Dî se ho mai meritoû sto trattamento;
E stæ almeno a sentî ö mæ testamento.

139
Se a le* dîta e che seggie ö so destin,
De toccâ ûn porto e d’acquistâ da tæra,
Che ö se trœuve de fronte a di assascin,
E che pe vive ö seggie sempre in guæra!
Che çercando soccorso ai sô vexin
Ö se sente risponde c’ûnna gnæra
E che primma che ö mœûe d’ûn aççidente
Ö se vedde creppâ tûtta a so gente.

140
Tiri, i vostri rampolli e discendenti
Di figgiœû di figgiœû, zû all’infinito,
Coi figgiœû di figgiœû de sti aççidenti
Seggiæ sempre in question; sempre in attrito;
Seggiæ in guæra de lungo e sempre ai denti
Pe mâ, pe tæra ed in qualunque scîto
Sempre botte ruffianne a ogni occaxion
Senza paxe, ne tregua o transazion.

[p. 96 modifica]

141
Ma da queste quattr’osse invendichæ
Sciorte un guerriero che ghe fûmme e c[ugg]e,
Che ö s’appatte per mi, de iniquitæ
Che m’ha fæto sûbî sto bul[icugg]e,
Che ö ghe e ciocche adreitûa senza caitæ,
Che nö reste de lö manco e fregugge
Ö ghe fasse rompî ö collo in scavenna
Con ciantaghelo sotto ö fî da schenna.

142
E pe finîla con sta vitta gramma
E con tûtte e so bæghe ao stesso asbrîo
Tiando zû tacchi a se destriga e a ciamma
Ûnna veggetta che a l’aveiva in gîo,
Çerta Rosinna che a l’ea stæta a mamma
De quello beccelan de so marîo,
E a ghe comanda: sta a senti Rosinna
Vanni sûbito a dî a mæ sœû Nettinna,

143
Che a se destrighe e che a me porte chi,
L’ægûa cada, i profûmmi e tûtto ö resto
Che g’ho za comandoû, percöse mi
Vœûggio finîla d’angosciame e presto,
Brûxando insemme a quella pira li
Tûtte e memoie de quell’ommo infesto!
Aoa, cöri «ghe sghæuo, dixe a veggetta»
E a va a fâ a comiscion, ranga e ranghetta.

[p. 97 modifica]

144
Inflescibile e dûa quindi Didon
Pe finîla ûnna votta e de pettâ
Benche giâna dâ pûia comme ûn limon,
Coe pûpille bexinscie, inveninâ
A se fa forza e con risolûzion
A te monta in sce ö rogo, a sfoddra a spâ
A le dæta da Enea c’ûn atro fin,
E a se a punta con gaibo in ti tettin.

145
Dando ûn ûltimo sguardo ao noto letto,
Triste ricordo da demôa passâ,
A se mette a ragnâ comme ûn pivetto
Pensando ae giande[20] che ö g’ha visto fâ,
E a ghe dixe cianzendo: oh ti diletto
Testimonio e occaxion do mæ peccâ,
Continûo campo d’amorosa lotta,
Aoa acchœûggime morta ûn âtra votta.

146
Ecco, a messa a le* dîta, e son çenâ
Daggo ûn buffo a candeia e addio vexin!
No ghe* verso de poeila arremediâ
E son mi che me ö cianto in to stoppin;
Aoa quando sô morta e assotterrâ
Cose resta de mi e do mæ destin?
Ho da ö ninte fondoû questa Cittæ
Vendicoû mæ marîo, fottûo mæ fræ.

[p. 98 modifica]

147
Ah sæ morta davvei, feliçemente
Se n’avesse intoppoû questi canaggia
O morti primma lô d’ûn aççidente
Che de vegnîme chi a straqûâ in sce a spiaggia!
Chi a se bœûtta in sce ö letto e lungamente
A da in smanie, a fa botti a se spenaggia,
A se caccia côa testa in ti lensœû
Tiando sciû di sospï da strenze ö chœû!

148
Poi a dixe: a le* crûa dovei creppâ
E doveila dâ vinta a sto strasson!
Ma se intanto, mi l’ho in to bëlo cûâ,
Cose serve avei torto o avei raxon?
Muimmo comme se sæ, sto mandilâ
Se ö n’ha visto ö mæ fœûgo a mæ pascion
Che ö a vedde aoa da lunxe e che ö se porte
Ö rimorso con lë, de questa morte.

149
Dîto e fæto: a sta in bansa ûn pittinin
Poi c’ûn colpo deciso a schissa a spâ
Che a ghe fâ ûn bello sguaro in ti tettin
E a ghe sciorte dâ schenna, insaguinâ;
A sta scena, e camëe ch’ean li vixin
Se son misse a tiâ fischi, a cianze, a ûrlâ
A fâ tanto bordello e tanto sciâto
Comme fosse a Çittæ piggiâ d’assâto.

[p. 99 modifica]

150
A sti sbraggi, a sti crî, so sœû Nettinn-a,
A precipita li che pâ che a sghœûe
A se streppa i cavelli, a s’arrampinn-a
In sce a catasta de Didon che a mϞe
A l’abbrassa, a ghe sbraggia: ah mi meschinn-a
E son mi che t’ho dæto a scionza ae rœûe
E son mi che ho fornîo pessa ed unguento
Pe pûei fâ tante m[oççe] in t’ûn momento.

151
Ti te a fæ, ti te a mangi, e mi chi son
De lasciâme in t’ûn canto a renegâ?
E perchè ti m'æ fæto ûn rescoson
Senza vûei che te vegne a accompagnâ?
Mentre invece t’ho misso in condizion
De fâ e cose â sordinna e de lasciâ
Mi to sœû, cö senato e i Çittadin
A fâ tûtti a figûa da burattin?

152
Fando cosci, ti n'æ arrangioû dae feste
Pûemmo tiâ ö banco pe serrâ bûttega,
Morta ti, morti tûtti, ite missa este,
Aoa a cuggia a le* fæta e a no se mega;
Che posse almeno dâ riposo a queste
To vestigia mortali, e se me nega
Ö destin che ti posci ancon campâ,
Che pe ö meno, te posse assotterrâ!

[p. 100 modifica]

153
E coe lagrime ai œuggi e cianciannin
Despuntandoghe ö bûsto a ghe retîa
A camixia bagnâ d’in sce i tettin
E a ghe lava e a ghe sciûga a so ferîa;
Le a parpella, a tia ûn bagio a fa ö sappin
Comme in cerca de lûxe e a se regîa
Pe træ votte in sce ö gomio e ä terza... pon
A da ûn creppo e a va zû comme un strasson.

154
E commossa Giûnon dao so patî,
Iride a manda che a ghe dagghe ao resto,
Che a ghe scciode ö puvien pe fâ sciortî
Quell’avanzo de scioû che gh’ea molesto,
Dandose ö caxo, che a no pueiva mui
Essendose ammazzâ pe fâ ciû presto
Ed avendo ö so tempo antiçipoû
A l’aveiva ö pertuso ancon tappoû.

155
E a ragazza tecciosa in t’ûn asbrîo
A precîpita zû che a pâ ûn oxello
Tûtto sprazzi de luxe e colorîo....
E fermandose ûn pô pe fâ trapello
In sce a testa â morente, a va d’asbrîo
Çercandoghe in te scciappe ö pertûxello
E a ghe l’arve in manea che ö fa sciûscetto
E a descarega l’anima in t’ûn petto.


  1. Ö l’é un campion da nö trovâ l’uguale.
  2. baxate
  3. se vueiva
  4. despuntelesse
  5. moretti
  6. noxe
  7. ægûa
  8. appilotôu
  9. ö
  10. perde
  11. Abbrazzâ, manezzâ
  12. Se de mì ti æ posciûö fâne ö bordello
  13. insaûrâ
  14. ti mæ vosciûo ben
  15. trûffoû
  16. scavenate
  17. a cadepesta
  18. ghe ö vueivan mezûa, ciû ö se strenzeiva
  19. (ottava omissa da-i ed. sucescive)
  20. cose