Ra Gerusalemme deliverâ de Torquato Tasso, traduto da Ambrœuxo Conti
Canto V
clicca o segno inta colonna de scinistra pi aveighe a verscion toscaña ape'
[p. 56 modifica]

CANTO V.

Tradûto in Lengua Zeneize

DA RO SIG. ITNOC OXUŒRBMA

PAST. ARCAD.


ARGUMENTO.

Gernando l'è arraggiaoù perchè Rinâdo
Pretende a quello graoù, che lé sospira:
Vegnan fra lô a re grosse, e a sangue câdo
Rinâdo in tro ciù bello o te l'infira:
Gofrè ro vœu prexon, ma câdo câdo
A instanza de Tancredi o se ra fira:
Armida parte allegra, e da ro Mâ
Sente Buglion dre nœuve da crepâ.


1
MEntre Armida così fanetti a oxella
A forza d'appellœure, e de reciammi,
Fœura dri dexe ch'a se fa in scarçella
A spera de menâne via dri sciammi;
Gofredo studia chi mandâ con quella,
Perchè a n'agge da fá con figgiorammi
O vè che i Venturê son molti, e bravi,
Ma o no sà se saran poi matti, o savi.

2
Così perchè nesciun se l'agge a mâ,
O trœuva sto sciværto da Dottô:
O vœu che da lô mæsmi, chi ghe pâ,
S'ellêzan de Dudon per successô.
Ro quæ çernia dri dexe o degge fâ,
E così o no farà torto, ni onô
A nisciun; che o no gh'ha borlo ni ciága,
Se dra mæsma monæa tutti ri paga.

3
Dunque o ri ciamma, e lì in uña parolla
O ghe dixe: cos'ælo chi se pensa?
Chi non occorre fâ ro tira, e molla:
A sta figgia se deve dâ assistença?
E perchè no se faççe banderolla,
Vœuggio che ve spieghæ chì in mæ presenza;
Perchè è credûo virtù ro dì d'ancœu
Cangiâ d'oppinion, quando se vœu.

4
Che se voî ve stimæ de fâ un’affronto
A ro graoù vostro in reffuâ battaggia,
E se trovæ, che no ve torne a conto
De perde chì ro sacco, e ra ligaggia,
Mi no sforzo nesciun, anzi son pronto
De remette a sò lœugo questa paggia;
Ma stæme savj, non me dæ in scappolle,
No fæ che nascian fra de voî dre rolle.

[p. 57 modifica]

5
Andæ, tornæ, restæ poco m'importa:
Me contento, che fæ cose vorreì;
Ma in lœugo dra bon'añima chi è morta
Intre un’âtro ch'o l'agge ro poeì
De çernene fra voî dexe de scorta,
Ma ciù de dexe nò, perchè ho piaxeì
De sarváme st'arbitrio: in âto, e in basso
Pœuscia fæ voî, mi no me gh'imbarasso.

6
Parlaoù così Gofredo, intrò sò fræ,
Che liçenzia o l'aveiva de descorre:
Signor, ghe dixe, chì semmo asprescæ,
E in parolle passásera n'occorre:
Vegnimmo a i fæti, se così stimæ,
Sença aspettá ra levre chi ne scorre:
Che se in voî l'è prudenza ra tardanza
A sareiva per noî viltæ, e ignoranza.

7
Sicchè essendo a ra fin sta nostra andæta
De poco danno e de gran benefizio,
Zà che voî ra liçenzia gh'aveì dæta,
Vaggan ri dexe a fâ sto bon servizio.
Coscì o finisce, e con sta bella træta
O no dà dro sò amô nesciun’indizio:
E ri âtri, che no son manco recœutti,
Mostran groria, e d'amô son tutti cœutti.

8
Ma Buglion ro ciù zoveno, giroso
Dro figgio de Sofia, che o ghe vedeiva
In cera un non so che de ciù vistoso,
E ch'o l'era un drîton, non ro vorreiva
Compagno de negozio: Invidioso
In tro sò cœu fra tanto o se rodeiva;
E ra gran giroxia chi ro resveggia
Te ghe fa dî sta ciancia intre l'oreggia.

9
Oh de gran Poære figgio ciù varente,
Zoveno, e tanto bravo spadaçin!
Aoura chi sarà moæ dra sciærta Gente,
Fra ra quâ semmo noî, ro Fortunin?
Dudon, comme ognun sà l'era potente,
E mi no son che un puro fantaçin:
Mi son fræ de Gofredo: a chi me creddo
De dâ ra drîta? âtro che a ti no veddo.

10
De nobiltæ ti n'hæ un parmo compìo,
Ni pretendo de stâ con tì a côpella;
Che mæximo mæ fræ sì riverìo,
O te porræ stâ sotta uña canella.
Vorreiva i Venturê dro tò partîo,
Ma no veite scorrî sta petronella,
Primma, perchè ti ê ra spâ ciù brava,
E poi, perchè ti sæ menâ ra fava.

11
Oltre che ti te pœu chì immortalâ,
E portá fin in çê ro to valô.
Lasciame con ri amixi traffegâ:
Te farò, se ti vœu, çedde st'onô.
Ma perchè no me posso assegurâ,
Che ro cœu segge sempre d'un umô,
Damme parolla, che poi stagghe a mi
L'andâ sì o nò co Armida, o stá con ti.

[p. 58 modifica]

12
Eustazio chì o se ferma, e o se fa rosso
Finîo ch'o l'ha de fâ sti descorsetti:
Rinaldo, che ra luña o vè in tro pozzo,
O te ghe fà sott'œuggio doî rixetti;
Ma perchè non gh'aveiva toccaoù l'osso
Ancora l'orbo Amô co i sò stilletti,
Forza de giroxia no ro streppella,
E no gh'importa andâ derrê de quella.

13
E poi lê no se pœu scordâ ra morte,
Chi fu dæta a Dudon barbaramente,
Ni o pœu soffrî che Argante aggie ra sciorte
De sopravive a lê così insolente:
De ciù ghe pâ che o l'inscie, e ro trasporte
L'onô d'êsse lê l'ommo onnipotente,
E ro barecca o se ne fa bandêra,
Che sempre piaxe laoude o fâsa, o vera.

14
Tanto che o respondè: Ro primmo onô
No vœuggio conseguî, ma meritâ:
Dri scettri, e dre coroñe ro sprendô
No son cose da fâme imbarlugâ;
Se per giustizia poi questo favô
Tocca a mi, no son chì per reffuâ,
E ve ringrazio mentre me mostræ,
Cont'ro merito mæ, che me stimæ.

15
Ch'aggie sto posto, o nò, poco me premme;
Ma se l'ho, reste Armida a to comando:
Parte Eustazio contento, ciù o no temme,
E de guâgná compagni o va studiando;
Ma Gernando ch'o l'è attendente insemme,
De piggiâ lê ro figo o va pensando:
Però o l'aspêta de sparâ ra botta,
Quando l'amô ghe molle un pô de scotta.

16
Gernando de Norveggia era oriondo
Da i Ræ, che de gren terre eran patroin,
Stimandose così solo a ro mondo
De grôria o s'inscia comme ri balloin:
L'átro Signor Tamquàm, chi spûa riondo,
O conta solo sciù re sœu azioin,
Benchè ri sò antenati per ciù lustri,
In paxe, e in guerra se sæen reixi illustri.

17
Ma poi quell'Aze d'oro chi reffrætte
Quanto pœu ro comando, e ri dinæ,
E o væ che in terra no se conta un ætte,
Se titoro no s'ha de maestæ,
O no pœu veì, che un’âtro se progætte
Per fâro camminá a gambe levæ,
E tanto o se gh'affrizze, e o se gh'arraggia,
Ch'o dareiva dra testa in tra muraggia.

18
Con che dro basso inferno ro manente
Chi trœuva bon terren da semenâ,
O te ghe va in tre coste, e bassamente,
Començandoro forte a lusingá,
Mille gauggi o te ghe ficca in mente:
O l'invexenda, o ro fa invexendâ,
Faççendoghe sentî seira, e mattin
A ri oreggie, e a ro cœu sto resveggin.

[p. 59 modifica]

19
S'ha da batte con ti Rinaldo, un nescio
Chi n'ha átro in bocca che l'antighitæ,
E in tri sò Stati quanto ciù remescio,
No ghe trœuvo chi voære doî dinæ?
Un’ommo, chi non è carne, ni pescio,
E o pretende con ti stá sciù i toræ:
In tre l'ærboro tò gh'en Ræ e Regiñe:
Lê per contro o no gh'ha che dre pediñe.

20
O ch'o vençe, o ch'o perde, vinçitô
Sempre o sarà (questo è ro to magon)
Che l'êssese battûo con ti l'onô
Ghe porterà un conçetto bell'e bon.
Ben poejva toccâ a ti con ciù sprendô
Questo graoù, chi se dè primma a Dudon
E se st'âtro ven fœura, e ghe pretende
In confronto de ti, çerto o t'offende.

21
E se poessan torná ri morti in pê,
O veì de là cose se fa chi in terra,
Me croù che torneræ Dudon deppê,
E o mostreræ ciù denti ch'uña serra,
Per addentá in tro morro sto ciarlê,
Chi pretende in sò graoù st'onô de guerra,
Barechetta, spussetta, papagallo,
Da dághe coram populo un cavallo.

22
Facciaddo! o s'inscia, o tenta, e ne reporta
In cangio de castigo premmio, e groria!
Gh'è chi ghe dà dro dîo, e chi l'exorta,
Anzi (o vergœugna!) chi ghe fa bardoria;
Ma se Gofredo l'è un'opera morta,
E o n'ha dri fæti tœu ninte memoria,
No stá ciù a ballezá, mostraghe i denti,
Fagghe veì chi ti hæ ti, chi i tò parenti.

23
A sto descorso quello piggiò fœugo
Comme ra pôve, e perchè lì o no poejva
D'in corpo vomitá tutto o sò sfœugo,
Pe ri œuggi uscîghe ro venin se veiva,
Commençando a taggiá: chì no gh'ha lœugo
Rinaldo: e lì che rôba o no dixeiva?
Manco se d'un camallo se parlasse,
O sáta a dîne má comme de straççe.

24
E tutto quello chi era signoria,
O virtù, lê procura annichilá,
Ch'o l'ha in fidecommisso ra boxia
Per fa ro gianco neigro deventá;
Sà Rinaldo ra gran forfantaria,
Ne sente in bocca de ciù d'un parlá,
Ma quello malandrin, che ro diavo
L'ha ben ligaoù, no streppa moæ ro cavo.

25
Lê chi l'ha pe ro naso, e ch'o ro vîra
Donde o vœu, ch'o gh'ha adosso re stamegne,
Per fáro andá ciù in bestia, ciù o l'affira,
E a ro fœugo o l'azonze sempre legne.
Gh'è lì un gran sito donde se retira
Ra sciô dre gente ch'en ciù guappe, e degne:
Lì se cavarca, se fa lamma fœura,
Lì s'impara a guardá ra camixœura.

[p. 60 modifica]

26
Aoura chì giusto quando gh'è ciù gente
Lê strappaçça Rinaldo, comme un can,
E o ne dixe dra rôba impertinente
Faççendoghe un vestî da barbaggian:
Rinaldo chi è deppouì, che tutto o sente,
No poendo ciù soffrî sto ciarlatan,
Te ghe dixe: Boxardo, lengua fâsa!
E o va con ra sô spá per fáne sâsa.

27
Pá ra sò voxe un tron, ro ferro un lampo,
Che dra saetta ven a fá ra spia:
Lê tremma, o vœu scappá, ma no gh'è scampo
Che ra cosa l'è troppo incancaria;
Sicchè vistose in faccia a tutto un Campo,
O finze intrepidessa, e gaggiardia,
Poi misso man, in atto de deffeiza,
O l'appresenta lì a ra primma preiza.

28
Squæxi in sto ponto mille spoæ per l'aria
Foin viste lì in un’attimo luxì,
Che ogni persoña brava, e straffalaria
A misse man per no se fâ scôxî:
Ognun se mette in guardia, ognun s'innaria,
Ogni lengua s'affira, ognun vœu dî;
Tanto che ghe pareivan rastellêre
De donne de carroggio, e pettellêre.

29
Ma con tutta sta lengua lé nomiga
Ni d'añimo o se perde, ni coraggio;
Ni manco a sta caladda lê o s'intriga,
Ma comme a re sascæ ressiste un baggio,
Così de quásevœuggie arma nemiga
Ninte avillîo sto bravo personaggio,
Con ra spá o se fa rôso, e lì dai dai
Ro povero Gernando l'è in tri guai.

30
Sto bravo spadaçin in sto çimento
O pareiva un lion, un can mastin,
Contro d'un solo, comme foissan çento,
E o bœutta fœugo ciù ch'un aççarin.
Così pin de coraggio, e d'ardimento
Finarmente o se cianta çinquinvin,
Uña stoccá in tro pêto o gh'allivella,
E a Gernando o fa fá uña tombarella.

31
No lasciando zœu moæ d'amenestraghe,
Tanto che in terra o no l'assegurasse.
Gernando finarmente tutto ciaghe
O cazze zù comm'un ballon de straççe,
E l'añima ghe sciorte pe re braghe:
O lascia che in tro sangue o nûe, e sguasse:
E remissa ra spâ torna a sò lœugo,
In átra parte o va a ammortâ ro fœugo.

32
Ro bon Gofredo a sto rumô o ven fœura,
E a ro brutto spettacoro o l'arresta:
Ro çervello ghe va comm'uña mœura,
O fa ro diavo e pêzo, o cria, o tempesta,
Comme a re votte fan sœuxora e nœura,
Quando ghe nasce fra de lô ra pesta.
E o dixe: Chi ælo moæ quello facciaddo,
Chi ha fæto sto maxello scelleraddo?

[p. 61 modifica]

33
Arnardo, che dro morto o l'era amigo,
Conta ro fæto, ma o ghe va azzonzendo:
O dixe che Rinaldo sò nemigo
O l'ha commisso lê sto caxo orrendo,
E poi, perchè? per piggiá lê ro figo,
Re spalle sto briccon a Dio vôzendo,
Lezze o no stimma ciù, ni çê, ni Santi;
O ve gh'ha voî, e mie, e tutti quanti.

34
Ro delitto è de quelli in crimen lêze,
Ni gh'è lœugo de fághe âtro proçesso;
Se ra lezze l'è quella chi n'arrêze,
Gernando morto o ro fa reo confesso,
O cria vendetta a chi comanda e sêze.
De castigáro aveì l'obrigo espresso,
Perchè, senza un exempio, ancœu, o deman
Saremmo chì in tr'un bosco de Baccan.

35
Nasceran dre zizañie fra re parte;
Questo ra vorrà cœutta, e quello crûa.
Per exartá ro morto o zœuga d'arte,
E luxe o fa pareì ra nœutte scûa;
Ma Tancredi gh'imbrœuggia poi re carte,
No piggiando ra cosa così nûa:
Gofredo sente tutto; e in tra so pança
O fa ch'aggian timô ciù che speransa.

36
Seguita a dî Tancredi: Sciô, pensemmo
A ro graoù de Rinaldo, e a ra persoña,
Che conçetto de lê fâ noî dovemmo,
Primma pe ra sò razza bella e boña.
Poi per Guelfo sò Barba: reflettemmo
Che no se dan castighi a ra carloña:
Segondo che l'è quello, chi fe fallo
Se ghe dà a proporzion ro sò cavallo.

37
Da i Prinçipæ, ghe dixe o Generá,
Han da imparà i ciù bassi l'ôbedienza.
Tancredi caro, ti l'intendi mâ,
Se a i Grendi mi ho da dâghe ogni liçenza.
Solo a ra plebe ho mi da comandá?
Solo sciù questa mi ho da aveì potenza?
S'ho da fá ro Pojstæ de Scinigaggia,
Regne chi vœu, n'œuggio êsse ommo de paggia.

38
Ra lezze è quella, chi governa in terra:
Vœuggio che questa lezze a sæ eseguîa:
Sò quando sciù se exarta, e zù s'atterra
Dell'ommo l'umiltæ, e l'arbaxìa.
Sciô me patron (no sò se Oscià m'afferra)
Tutto se perde, tutto vagghe via,
Ma vœuggio fâ giustizia: lê finisce,
E a sto descorso ognun taxe, e amuttisce.

39
Raimondo, chi ha in tra testa ri rigoî
D'antighitæ, o l'apprœuva este raxoin,
E o dixe, che asbasciando ri maggioî
Lascian de fâ i piccin ri scarlaffoin;
Comme ra nœutte cangia ri coroî,
Così cangia giustizia ri briccoin:
Moære pietosa fa i figgiœu rognoxi,
E ro castigo a tempo i fa virtuoxi.

[p. 62 modifica]

40
Tancredi inteiso questo o te ro cianta
Con uña cappelladda da Spagnollo:
Presto ra brilla dro cavallo aguanta,
E o va a çercâ Rinaldo a rompicollo.
Rinaldo è là in tra tenda, ch'o se vanta
D'aveì levaoù da mêzo un armarollo.
Lì ro trœuva, e o ghe conta fiña un fî
Quello che con Gofredo o l'ha avûo a dî.

41
E o ghe dixe de ciù: Benchè de drento
Dro cœu, nesciun ghe vè, perchè gh'è scuro,
E per indevinâ ro pensamento
Chi s'ha in testa, o me pá un negozio duro;
Non ostante a caváne l'argumento
Cos'agge in cœu Gofredo me figuro:
O vœu caççate apprœuo ro barexello
E dra prexon ficcâte in tro lavello.

42
Rinaldo sente tutto, e o se ne rîe,
Ma sta cosa ghe fa un pittin de raggia,
E o ghe dixe, poi dæto in frenexie:
A un paro mæ prexon? A ra canaggia,
E no a un Figgio de Ræ, comme son mie.
Perchè a ra fæta fin, se o me scandaggia
Da capp'a pê, o virà che se me accorda
A ro fianco uña spâ, non uña corda.

43
Ma se a ra mæ persoña sto regallo
Gofredo ancœu vœu fâ, e imprexonâme,
Comme se foisse figgio d'un camallo;
Se o pretende co i bindoli mescciâme,
Ch'o mande, o vêgne lê, l'aspêto in ballo;
Ra spâ l'è quella, chi ha da giudicâme:
Vêgne l'inferno, diavo, e arçidiavo,
Viremmo a ra fin fæta chi è ciù bravo.

44
Dîto questo de spâ, e de pettabotta
O s'arma sto Signor comme un Serron:
De ferro o se fa in testa uña calotta,
Che in bon Zeneize dimmo morrion:
E in vedde quella faccia galeotta
Con a ri fianchi un longo ponziggion,
O pareiva quell'ommo a ste monture,
Chi va vestîo per Zena d'arme dure.

45
Tancredi chi ro vè fœura de cascia,
O mira quanto o pœu d'attaxentáro:
Sò che ti n'è, o ghe dixe, un giascia giascia,
Che sorve terra ti no gh'æ ro paro,
Che ti ê capaçe fin co uña ganascia
D'aze desfà l'inferno, e anichilâro
Ma questa votta, per amô de Dio,
No me dà in ciampanælle, poffardio.

46
Che pensi tu de fâ? dunque re moen
Dro to sangue da Eroi sciortîo, bruttáte?
Dunque ti intendi andâ con ri Crestien,
Che son parte de Cristo, a sbudellâte?
Fa conto, che a te rêsce, e a vagghe ben:
Ma æla groria, ælo onô, che ti œu acquistáte?
Battite p'ro Segnô, ra groria è questa,
Tutta ro resto o l'è botta de testa.

[p. 63 modifica]

47
Ah no per bacco! færmate, no andâ
A fraccassâte con sta prôa in tri scœuggi;
Færma, te torno a dî, se pû te pâ,
Che n'è tempo d'andâsene a streit'œuggi:
Bezœugna re raxoin examminâ.
Se ti vœu, te dirò, che in pari imbrœuggi
Me son trovaoù, m'han desfiaoù, ma çærto
L'ho sempre accomodâ con un sciværto.

48
Era mæ de Çiliçia ro bottin,
E gh'aveivo ciantaoù za ro standardo,
Quando in sto mentre arrîva Bardoin,
Chi vœu leccáme sotteman ro lardo.
Mi che amigo ro creddo dri ciù fin,
No l'aveivo per finto, ni boxardo:
A st'atto mi doveivo sobbaccâro,
Ro pœivo fá, e pû no vossi fâro.

49
Ma poi se ra prexon te dá p'ro naso,
Che a ti no se confan re cheñe, e i çeppi,
E ti vœu seguitá in qualonque caso
Ri ettichette dro mondo, che son treppi,
Ro Generâ mi renderò presuaso;
Ma a un moddo, o all'âtro è ben che ti ra streppi:
Vattene in Antiochia da Boemondo,
Ra cosa l'è aggiustá mêgio dro mondo.

50
No dubitâ, che no passerà troppo,
(Se ven l'armâ d'Egitto, comme sento)
Che ognun conoscerà chi ti ê poi doppo:
Quando averan in corpo ro spavento,
E ghe bezœugnerà andà de galoppo,
Se pregheran d'aveite ogni momento.
Chì ven Guelfo, e lôdando ste raxoin,
Mettite pû, o ghe dixe, ri speroin.

51
A ste belle raxoin ro bardasciœura
O chiña ri œuggi in terra, e asbascia ri áre;
No premendoghe ninte d'andá fœura
Çento migge lontan da quelle cáre:
Chi ghe vœu dá compagni, chi scaggiœura,
Ghe fan dre çerimonie con re páre:
Ma lê ringrazia tutti, e appeña, appeña,
Con doî soli compagni, e se ra meña.

52
Per fáne uña de quelle dro dì dexe
O parte sto Serron armaoù in bronzo;
Per fá veì a ro mondo, che perdexe
O n'è nasciûo in tr'un bosco comm'un fonzo;
O pença desterrâ comme re frexe
Ri sò nemixi, e no passâ per gonzo;
Scorrî l'Egitto, e strascinâse apprœuvo
Per tutto donde o passa un trionfo nœuvo

53
Ma doppo che Rinaldo è andæto via,
Dîtoghe apeña te m'arrecomando;
Guelfo de çà, e de là per ogni via
De Gofredo o l'andava demandando;
Quando accapita lì sò signoria,
E o ghe dixe, ma squæxi taroccando:
Guelfo, mi t'ho çercaoù per tutti i canti,
Perch'ho da fáte dri descorsi tanti.

[p. 64 modifica]

54
O fà arrósá ra gente, e sottevoxe
Con ro naso affiraoù ghe va dixendo:
Guelfo: Rinaldo ancœu me mette in croxe:
Ro sò cæto ha causaoù un’invexendo:
Ognun ne dixe praga in âta voxe,
E mi sta sò condûta no l'intendo:
Ma a veì se o sæ sì, o nò degno de morte,
Ch'o vêgne chì, re sœu raxoin ch'o porte.

55
Lê solo, con Dottoî, con libbri, o senza,
Ch'o se ne vêgne a fâ re sœu defeize:
Dro Giudiçe ch'o digghe a ra presenza
Perchê Gernando d'ammassá o l'inteize;
Se questo un træto o foì de convenienza,
Sfiaoù, comme se dixe, a re conteize,
Ch'o vêgne, e ch'o no faççe ciù ro bravo,
Ro Giudiçe n'è manco ro diavo.

56
Questo, perchè o l'è lê; s'o foisse un’âtro,
Mandereiva a ligâro comme un pærro:
Dunque digghe ch'o vêgne, che perátro
Gh'asbascerò quello sò umô de ferro:
Mi sò ch'o l'ha uña faccia da Teátro,
Ma ch'o no faççe tanto ro ciaffærro:
Che se ra cortexia chì no gh'ha lœugo,
Donde gh'è neive aççenderò ro fœugo.

57
Così o ghe disse, e Guelfo ghe respose:
Sto galantommo cose o deiva fâ
Pezzigaoù con parolle ingiuriose?
O doveiva lasciâse mátrattâ,
E tegnîse re moen de sotta ascose?
Gernando è morto, mâ o se l'ha accattâ.
Quando un’ommo è arraogiaoù, fœura de lê,
Meschin chi te gh'accapita in tri pê!

58
Ti ro vœu convegnî, ma t'asseguro
Che no faremmo ninte: appeña fæto
Ro mâlavô, per no aspettâse un lûro,
Çento migge lontan o se n'e andæto.
Però se quarchedun vœu tegnî duro,
Con questa spá mi finirò sto cæto:
Vêgne chi vœu: son chì per sostegnî,
Ra caousa de mæ Nevo fin'a un fî.

59
Se o l'ha sciaccaoù re corne ao Sciô Gernando
O l'ha avûo ben raxon: tutto l'errô
Ch'o l'ha fæto, l'è aveî sfroxaoù ro bando;
Ma ro restante foì ponto d'onô.
Ebben, dixe Buglion, ch'o vagghe errando,
Ni se ne sente ciù manco l'odó:
E voî Sciô Guelfo con ste belle smañie
No semenæ, ve prego, ciù zinzañie.

60
Tempo a no perse intanto ra pelassa
De procurá aviamento a ra buttega.
Tanto a ra tenda, quanto fœura in ciaçça
A va, a camiña, e zœu un'œuggiá a no sprega:
Ma quando poi ra nœutte in tra lanaçça,
Morto ro Sô, ro mondo a l'accorega,
Con ri doî bravi, e re sœu doe Berzigore
A sta in tra tendia a lavorâ dre scigore.

[p. 65 modifica]

61
Ma benchè a sæ de quelle schizzalœuggio,
E che dra so appellœura a ro reciammo,
A faççe fin vegnî pesci dê scœuggio,
Tirandori a dozeñe a ro sò lammo,
Benchè a sæ bella, benchè a l'impe l'œuggio
Con ra sò cera fæta a ro recammo;
A non arriverà però a fá scciavo
Gofredo, chi s'imbrigna dro diavo.

62
E l'ægua, e ro savon con lê a ghe pærde:
D'innamorâro a pœu avanzâ ra breiga
Ch'o l'è serraoù ciù ch'uña pigna værde:
L'orbo amô no l'imbratta, e no l'impeiga;
Ch'ommo dæto a ro çe no se despærde,
E a cose d'esto mondo o no se ceiga:
Sichè a pœu fá, a pœu dî, ma ch'a l'acciappe
In tro sò rattairœu, son tutte frappe.

63
Torçe a no ghe farà manco un cavello
Da ra stradda, che Dio gh'ha za prescrita;
A pœu tegnî de sotta ro cotello
Per tirâghe in tro cœu ra botta drîta;
Ma lê resiste a corpi de martello,
Lê non ha mai sentîo d'amô uña fita;
Re donne ghe fan speçie comm'un can,
O ghe sæen da vexin, o da lontan.

64
Questa, che co un'œuggiá lê se pensáva
De fá cazze ro primm'ommo dro mondo,
Aoura a deventa dro corô dra rava
Tutta raggia, e venin d'in çimma in fondo,
Perchè o ra cianta lì comme uña crava,
Così bezœugna, che ro mappamondo
A vôze per trovâ mêgio fortuña,
O mêgio ponto indeviná de luña.

65
Che chi no gh'è terren da fâ pugnatte:
A l'ha çercaoù d'invescigâ Tancreddo;
Ma lê o non è de queste añime ciatte
Sença onò, ni respetto, e sença creddo,
Chi vagghe a destanâ gatti, ni gatte,
Ni a l'ha posciûo afferrá per quanto veddo:
Lê solo o gh'è scappaoù per uña maggia.
Ma tent'âtri son cheiti in tra sò gaggia.

66
Temendo sta Brenolla, che a ghe posse
Ra cosa non ostante andâ fallîa,
Benchè a l'agge strinaoù ra porpa, e ri osse
A tanti bravi, a vœu portari via
Primma che veddan re scapolle grosse,
Che han fæto a innamoráse, e a te ri ghia,
Donde diran: No avesse conosciûo
Questa bella cazaña de vellûo!

67
Arrivaoù quello dì ch'o ghe promisse
Ro Generá de dághe dro soccorso,
A se ghe feççe avanti e lì a ghe disse:
Sciò, ro dì stabilîo l'è zà trascorso:
E se mai quello Turco descrovisse,
Che mi agge fæto a ri arme tœu recorso,
O se preparereiva a ra deffeiza;
E allora chì te vœuggio a fá l'impreiza.

[p. 66 modifica]

68
Primma che questa miña sæ scoværta,
Primma che quarche spia no me mincioñe,
Dra tò gente ciù brava, e dra ciù scærta
Dammen'uña partîa: se Dê despoñe
Re cose comme van, spero, e son çærta
De fá che ognun de mi sempre raxoñe;
Poi sarà ro mæ regno, e ra mæ terra
Tutta a ro tò comando in paxe, e in guerra.

69
Lê finisce: Buglion tutto o ghe çedde
Pe ra parolla, ch'o gh'aveiva dæto;
Benchè ra sò ellezion seguro o vedde
Ch'a pœu caousá fra tanti quarche cæto;
Ma ognun fra i dexe intanto spera e credde
D'aveighe bon, e ognun se dà per fæto:
Chi demanda de çà, chi vœu de là,
Fra ciù Attendenti semmo comme a và.

70
L'amiga chi ben vè ro cœu in tra faccia
A tutti quanti, a strenze l'argumento:
A pensa fághe andá ra testa a cacccia,
De giroxia a l'impe, e de tormento,
Pensando che l'amô s'o no se caccia
O deventa formigora, e o va lento.
Comme l'Aze, che adaxo o se ne corre,
S'o n'ha nesciun derrê chi te ro scorre.

71
E a despensa sì ben re sò carezze,
Ch'a ri fa cazze come Lugarin:
A mette giroxia, a fa finezze,
A chi a porze un'oggiá, a chi un squattin:
Tutti imbâggiæ da re sò gran bellezze
Van mollando ro matto ogni tantin,
Ni stimman ciù l'onô manco uña paggia,
Ni Gofredo, sì ben ch'o se gh'arraggia.

72
St'ommo, che tutti o ri vorræ contenti
Ciù per un che per l'átro ninte o pende;
Sì ben ch'o strenze in tro sò cœu ri denti
In vejri per l'amô tutti in faccende:
Ma per mêgâ ra cosa in sti frangenti,
O ghe dixe: Zà che tutt'ommo attende,
Metteì ri nommi intr'uña cavagnœura,
E sæ dri dexe ognun chi è estræto fœura.

73
Dri nommi se fan subito i bigetti,
Se bollan zù intre l'urna, e se remescia:
Per primmo estræto d'esti Signoretti
Ven Pembrozian Artemidoro in sprescia;
Gherardo un'âtro lêze co i speggetti,
E apprœuvo Vincilao, canna de Brescia,
Vincilao, chi foì sempre un’ommo sodo,
Ma ancœu l'amò g'ha dæto dro berodo.

74
Sti treì estræti se ne van in ære,
Pâ che no toccan manco dri pê terra,
In vej fortuñe manifeste, e ciære,
Che l'amô ri prottêze in paxe, e in guerra,
Ma ri âtri comme caççe lasagnære
Son lì tutt'œuggi: l'un l'âtro s'abbærra,
E aspêtan de sentî quello chi lêze,
Se ra fortuña comme lô ri arrêze.

[p. 67 modifica]

75
Guasco è ro quarto: apprœuvo l'è cavaoù,
Ridolfo: e pe ro sesto ven Rodrigo,
Ghigærmo Ronciglion settimo graoù:
Berardo de Baviera, e Monsù Arigo,
Guascon Rambaldo, pœuscia deventaoù,
Per sta Garçonna de Gesù nemigo.
Sta bonna peçça fu l'urtimo estræto,
Così tutt'è finîo: ro Lotto è fæto.

76
De raggia, e giroxia, d'invidia i denti
Strenzan ri átri, giastemman ra fortuña:
Amô, contro de ti fan dri lamenti,
Che ti g'hæ descciongiaoù ra cantabruña;
Ma sicomme dell'ommo i pensamenti
N'orreivan sette, se ne perdan uña,
Così per no stá a veì se nasce l'œuvo,
Vœuran seguî ra bella, e andághe apprœuvo.

77
Ra Filoña, chi vedde, e ch'a s'accorze,
Che ghe bogge ro cœu comme un lavezzo,
A ghe ne da çinquanta per quattorze,
Faççendo nasce fra de lô un ciarezzo:
Ro cavo a questo a molla, a quello a porze,
E de lasciâri a mostra l'ammarezzo:
Ma intanto vêgnan da Gofrè i Compæ
Per congedâse, tutti instivalæ.

78
Lê ri reçeive, e in atto de partenza,
O ghe fa sto pittin de predichetta:
Figgi cari ho da dîve in confidenza,
Che ra fe dri Paghen l'è maledetta,
Che lô son d'uña pessima semenza:
Sicchè stæ sorte, no me fæ gambetta:
Ma o parla a sordi: ognun liçenzia piggia,
E con ra bella mescian ra caviggia.

79
Tutta allegra ra birba d'esta preiza,
A se ne va con questi dexe avanti:
Aoura pensæ (ra sò partenza inteiza)
Comme reston monocchi ri âtri amanti.
Aspêtan, che ra nœutte sæ desteiza
Sciù ra terra, e a dormì sæen tutti quanti,
Poi ciancianin l'un dopo l'âtro aggroppa,
Sciusciandoghe d'amô ro vento in poppa.

80
Segue Eustazio ro primmo, e a maraspærme
O l'aspêtò i crepuscoli dra nœutte:
Lê chi aveiva in tro stœumego ro værme,
O no sa dâ a ra cosa tante dœutte:
(Cose all'ommo fan fâ çærte Ghigærmæ!)
Senza che ra fatiga ro rebœutte,
O va tanto, che o trœuva a uña cassiña
Con quelli pelladdoin ra sò Armidiña.

81
Quaccio, quaccio o s'accosta, e a ro sò andá
Rambardo ro conosce; pœuscia pronto,
Ghe dixe: Cose vêgni tu chì a fá?
Vêgno (o responde) se ho da dâ sto conto,
Armida mi con ri âtri a seguitâ,
E me craoù, ch'a m'avrà per un pan onto.
Replica l'âtro: E chi ælo, chi st'onô
T'ha dæto a ti? Lê ghe responde: Amô.

[p. 68 modifica]

82
Son creaoù dall'Amô, ti da ra Sciorte:
Giudica de noî doî chi ha mêgio caouza?
Re tœu raxoin, dixe Rambardo, en storte,
Sciù sto descorso fa un pittin de paouza:
Se âtra livrea ti n'hæ, passa re porte;
Con ti sæ amiga Armidda, o pû sæ raouza,
Ti no g'hæ bon: va sci'un'átra carrassa
A cantá sta Cançon ciù un'oxe bassa.

83
Eustazio ghe vœu dì: Lê, stamme bello,
E no me fa de l'aria, ghe responde:
Pe ra testa l'un l'átro dro porçello
Se dan: se miran storto, e fan re gronde:
Zà tocco a tocco son per fá duello;
Ma ra treitora gh'intra, e a se gh'apponde
Voî sarei Cavaggero (a dixe) in guerra,
Compagno Eustazio, e Fantaçin per terra.

84
Vive chi me vœu ben: perchè priváme
D'un che per mi o l'arreizega ra vitta?
Pœuscia all'âtro: Piaxeì ti no pœu fâme
Maggiô de questo: rompî ra marmitta
In tro ciù bello o l'è un pregiudicâme,
O l'è un fâme scuggiá comm'uña slitta;
E in sto descorso va de tanto in tanto
Spontando gente nœuva da ogni canto.

85
Sença che l'un de l'átro ninte o saccie,
Arrivan lì, e se guardan d'œuggio storto:
Armida chi vœu fâ dre boñe caccie
Sti manenti a l'azonze a ro sò orto:
Gofredo a ra mattin chi va re faccie
A scrovî dra sò gente, o resta morto
Quando o vè che ciù d'un l'ha fæto veira,
Senza dîghe bondì, ni boña seira.

86
In ro mentre, ch'o pensa sciù sto cæto;
Gh'acappita un Corrê strazordenario,
Con ra scciumma a ra bocca, e malandæto;
(Atro che nœuve son de Seminario!)
Ghe dixe: Sciô, saveì cose gh'è stæto?
L'Armâ d'Egitto ven con l'Ordenario,
E Ghigærmo Armiraggio, ch'o l'inteize,
O ve ro manda a dî da bon Zeneize.

87
Ve diggo de ciù, che quelle Nave
Portavan roba in quantitate magna,
Dre fave, dri faxœu, seolle, e rave,
E tanta roba poi da fà côcagna:
Che a mezza via incontræ, v'han fæto scciave
Re vostre Gente (o che brutta castagna!)
Ri ladri de l'Arabia intr'uña valle
Te l'han piggæ de fronte, e da re spalle.

88
Tant'añimo han piggiaoù quella canaggia,
Che se poæran dro mondo ancœu patroin:
Contro de lô manco ro can gh'abbaggia,
Han l'onge ciù affiræ che ri Griffoin.
Sicchè se voî vorreì dra vettovaggia,
Mandæghe un corpo d'esti squarçatroin;
Fæ toniña de quello bestiamme,
Se no arragemmo chì tutti de famme.

[p. 69 modifica]

89
Spantegá pe ro Campo questa voxe,
Ghe comença a vegnî ra scagaboggia,
E dixeivan: Se avemmo da fâ croxe,
Vegniremmo sottî comm'un'agoggia:
Ma Gofredo, chi vè ro Mà a ra Foxe,
Mille cose in tra testa o se strofoggia:
Tanto che per fâghe añimo o commença
A dîghe ste parolle in confidenza.

90
Voî ch'heì fæto tremá tutto ro Mondo
E sempre aveì de voî dæto dre prœuve,
Orlandi dro Segnó de cœu riondo,
D'un stœumego che a ninte o se scommœuve,
Che ai Greghi, e a ri Persien d'in çimm'in fondo
E ra gragnœura, e i troin gh'heì fæto ciœuve:
Per questo che ve manche un po da vive,
Dovereì così subito avvilîve?

91
Dunque ro Dio, per chi tanto stentæ,
Chi v'ha aggiuttaoù fin chi, dæto de tutto:
Chi s'ha piggiaoù de voî sempre anscietæ,
O n'è ciù quello da poeì dáve aggiutto?
Foscia dra sò potenza dubitæ?
O dixe pû, aggiuttæve, che v'aggiutto?
Fede, Fede ghe vœu: tiremmo avanti:
Ro Segnô no prottêze ri forfanti:

92
Con queste doe parolle secche secche,
Ma dîte a tempo o l'astallò i sordatti;
Ma chi ciù ro metteiva fra doe stecche
L'è ro trovâ rimedio in sti sciaratti,
Schivâ che no ghe possan fá filecche:
Provedde da mangiâ fin pe ri gatti:
Così ra famme, i ladri, e l'átra armá
Son træ cose, che dan ben da pensá.


LIVERÆGA DRO V. CANTO.