Li fioreti de messê san Francescho
Quinta conscidiaçion
da-o manoscrito Marston 56, da libraja Beinecke de Yale, 1465;
clicca i asterischi pe di confronti co-o manoscrito toscan de l'Amæto Manello do 1396 (ed. Loescher, Romma, 1902).

[p. 155r modifica]V.

[La quinta et ultima chonsiderazione si è di certe apparizione et revelazionj e mmiracholi i quali Iddio fecie et mostrò dopo la morte di sancto Franciescho a] La confermaciom de le piage de san Francescho e per notifichaciom de lo di e de l'ora che Ihu. Xe. ge le dè. E quanto a questo e' l'è da savei che lo ano de MCCLIII-II a IIII de oitore[sic] frai Francescho* ministro de Toschana per comandamento de frai Bonaventura generâ ministro requeze per santa obediencia frai Matê de Castilliono, homo de grande devociom e de santitae, che o ge dixesse quello che o saveiva de lo di e de l'ora in lo qua le sacre piage fon da Xe. daite in lo corpo de san Francescho; persochè o sentiva che de questo [p. 155v modifica][o] n'avea avoto revellaciom. Lo qua frai Mathê, on constreito per santa obediencia, respoze cossì: "Che seando mi de la famigia a la Verna questo hano passao de lo meize de mazo, e' me missi in una cella in la qua e' me missi in oraciom*. E in la mea oraciom e' pregava Dee devotamenti che ge piaxesse de revellâ a mi ò a quarche atra persona lo di e l'ora e lo lögo in lo qua le sante piage fon misse in lo corpo de san Francescho. E preseverando mi in oraciom e seando in lo pregâ pu avanti [che lo primo sonno], si me aparsse san Francescho con grandissimo lume e si me disse: « Fijo, de che pregi-tu Dee?» e mi ge dissij: «Paire, e' lo prego de ta cossa» e ello disse a mi: «Chi sum? Lo to paire san Francescho, cognossime-tu bem?» e mi ge dissi «Paire mê, si». Alaora o me most le piage de le main e de li pê e de lo costao e me disse: «E' l'è vegnuo lo tenpo che Dee vö che se manifeste la soa gloria, quello che li frai fin a chì non se son curai de savei, per che sapi che quello chi me aparsse non fo angero, ma o fo Ihu. Xe. in specie de saraffin, lo qua con le soe main premete in lo mê corpo queste V piage como ello le resevè in lo so corpo sum lo legno de la santa croxe, e fo in questo modo: che lo di avanti la exaltaciom de la croxe o vegne a mi um angero lo qua me disse da parte de Dee che me aparegasse de reseive quello che Dee me voreiva mandâ. E mi ge respoxi che era aparegao de receive ogni cossa chi piaxesse a Dee. E pöi la matin sequente, soè la matin de la santa croxe la qua era quello ano in venardì, e alaora* e' insî de la cella con frevô grandissimo e si zei a stâ in quello lögo in oraciom, unde tu ê aora, in lo qua lögo orava; e orando mi e echa per le aire o dessendeiva da cell um zovem cruciffixo in forma de saraffin con sexe are con grande ferô. Lo qua era de maravegozo aspeto a vei, e alaora e' me inzenogai devotamenti e incomensai a contenplâ de lo desmezurao amô de Ihu. cruciffixo e de lo desmezurao amô de la soa passiom; e lo so aspeto ello dè in mi con tanta conpassiom, che a mi parea propiamenti in lo mê cör centî quella passiom; e in soa prezencia tuto questo monte resprendeiva como lo col[sic]. E cossì desendando o vègne apè de mi; e stagandome davanti o me disse certe parolle secrete, le quai o non a* anchora revellai a nissuna persona, ma o se aprossima lo tenpo che se reveleram. E pöa de lì a um pocho Xe. se partì e se ne tornà in cel, e mi me trovai segnao de queste piage». E san Francescho disse: «Va seguramenti e di a lo mê meistro*; perochè questa è apariciom* divina e non de homo». E dicte queste parolle, san Francescho me benixì e se ne tornà in cel con una grande multitudem de zoveni resplendenti. E dicte qu tute queste cosse le a dicte frai Matê e avele viste non dormiando, ma vegando, e cossì zurà corporamenti e lo dicto ministro a Firenssa in la soa cella, quando o ge requeze questo per santa obediencia.

A lozo de messê Ihu. Xe. e de lo so servo umille Francescho.

Una vota un frai devoto e santo, lezando la lezenda de san Francescho in lo capitoro de le soe piage, e' l'incomenssà con grande ansitae[sic] de sprito a penssâ che parolle poivam esse stëte quelle secrete le quë san Francescho disse che o non le revelereiva demente che o vivesse, e le quae lo sarafin ge avea dicte quando o ge aparsse. E questo frai penssava infra lê mesmo digando: "San Francescho non vosse dî queste parolle in soa vita, ma fossa che aora depoî la soa morte corporâ, e fossa che se o ne fosse pregao devotamenti, che o ge le direiva". E da alaora avanti questo devoto frai incomenssà devotamenti a pregâ Dee e a san Francescho che ge piaxesse aora de revelâge. E questo frai, preseverando öcto agni in questo pregâ, lo öitavo ano o merità de esse exaudio in questo modo, che um di depoisdinâ[sic] reize la[sic] gracie in zexia, e stagando questo in oraciom in um lögo de la zexia e pregando Dee de questo e a san Francescho pu devotamenti che o non era uzo con monte lagreme, e stagando cossì o fo piamao da uno atro frai chi ge comandà per parte de lo goardiam che ello lo aconpagansse[sic] a la terra per utilitae de lo lögo. Per la qua cossa, non dubiando ello che la obediencia è pu merito cha la oraciom, e cossì tosto como ello odì lo comandamento de lo prelato, o lassà la oraciom e ze con questo frai chi lo ihamà; e como piaxè a Dee, questo ato in questo ato de la pronta hobediencia quello merità che per longa oraciom o non avea meritao. Unde e si tosto como e fon föra de la porta de lo lögo, elli scontràm in doi frai forestê, li quai frai pareivam che vegnissem de longo viageo, e l'um de lor parea zovem e l'atro antigo e magro, e per lo mâ tenpo e' eram tuti bagnai e fangoxi. De che questo frai obediente, abiandone grande conpassiom, disse a lo conpagno con chi ello andava: "Fraello mê carissimo, se lo faito per lo qua noi andemo se po in pocho induxiâ, persochè questi frai forestê am gram bezögno de esse resevoti monto caritativamenti, e' te prego che ti me ge lassi andâ e lavâ li pê e speciamenti a questo frai antigo, lo qua ne a mao bezögno, e voi li poressi lavâ a questo pu zovem, e pöa e' anderemo per lo fato[sic] de lo convento". E alaora condesendando questo a la caritae de lo conpagno, e retornando dentro, e resevando questi frai forestê monto caritativamenti, e' si li menàm in coxina per ascadâ e per refreschâ; a lo qua lögo se ascadava atri öto frai de lo lögo. E stai che fon un pocho a lo fögo, si li tiràm da parte e si ge lavàm li pê, secondo che aveivam ordenao inseme; e lavando quello frai obediente e devoto li pê a quello frai antigo e levandoge lo lavago, persochè eram monto fangoxi òsea bruti, o regoardà e vi li söi pê segnë de piage; e subitamenti per la alegressa avizandoli bem, e' l'incomenssà a criâ e a dî: "Ò ti ê Xe., ò ti ê san Francescho". E a questa voxe e a queste parolle li frai se levàm su, chi eram a lo fögo, e vegando a vei con grande timô e reverencia quelle piage. Alaora questo frai antigo a le lor pregere ge concentì che elli ge le vissem e si le tochàm e baxàm. E anchora maravegandosse pu per alegressa o ge disse: "Frai mê, non dubiai ni temei, perssochè sum lo vostro paire Francescho, lo qua secondo la vorontae de Dee e' fondai trei Ordenei[sic]; e consoseacossachè sea stao pregao za è öto agni da questo frai, lo qua me lava li pê e lo qua e o odio* pu freventementi cha le atre vote, che ge revelasse quelle parolle secrete che me disse lo sarafin quando o me dè le piage, le que parolle e' non vossi mai in mea vita revellâ, e aora per comandamento de Dee e per la preseverassa[sic] de questo frai, e per la soa pronta obediencia per la qua o lassà la dosesa de la soa contenplaciom, e' sum staito mandao da Dee per revellage davanti da voi quello che o dexira de savei". E san Francescho vozandosse inver quello frai, si disse cossì: "Carissimo, sapi che, seando mi sum lo monte de la Verna tuto fö de memoria e daito tuto in penssâ in la passiom de Xe., in quella apariciom saraficha e' foi da Xe. cossì stamatichao lo mê corpo, e alaora [p. 156r modifica]Xe. me disse: «Sai-tu quello che t'o faito? E t'o daito li segnai de la mea passiom, asochè ti sei mê confaronê; e cossì como a lo di de la mea morte e' deseizi a lo linbo, e tute le anime le que ge trovai e' le menai tute a pareizo per vertue de le mee piage, e cossì è consevoto a ti fin de aora, asochè ti me sei conformao in la morte, como tu ê staito in la vita, che pöa che ti sarai passao de questa vita, ogni ano lo di de la toa morte, che ti vagi a progatörio e tute la anime de tuti trei Ordem[sic], soè Menoi, Monege e Contenenti, e otra queste quelle de li toi devoti li quai ti ge troverai, che ti ne li possi trâ in vertue de le toe piage, le que te o daito, e meñalle tute a pareizo». [Et queste parole io non dissi maj mentre ch'io vivetti nello mondo." Et dette queste parole sancto Franciescho et il chonpangnio subitamente disparvono.] Monti frai odim questo da quelli öcto frai chi fon prezenti a quella vixiom e a le parolle de san Francescho.

A lozo de messê Ihu. Xe.

Como sum lo monte de la Verna aparsse una vota san Francescho a frai Zoane de la Verna, homo sainto, che stagando ello in oraciom san Francescho aparsse lì e parllà con ello per um grande spacio, e finarmenti vogandosse partî si ge disse: "Frai Zoane, demandame so che ti vöi". Disse frai Zoane: "Paire, e' te prego che ti me digi quello che tuto tenpo e' o dexirao de savei, soè quello che 'o favi lì unde voi eri quando ve aparsse lo saraffin". Respoze san Francescho: " E' orava in questo lögo unde era* la capella de lo conte Simon de Batiscoihe*, unde e' requezi doe gracie a lo mê Segô[sic] Ihu. Xe. La promera fo, che ello me conseesse in mea vita che sentisse in l'anima mea e in lo corpo mê quanto fosse possiber tuto quello dorô lo qua ello avea centio a lo tenpo de la soa exerbissima passiom. La seconda gracia che o demandao si fo, che semegeivementi e' centisse in lo mê cör quello santissimo amô de lo qua ello se acendeiva de sostegnî tanta passiom per noi peccaoi. Alaora Dee me misse in cör che o me conseereiva l'um e l'atro quanto fosse possiber a pura creatura. La qua cossa me fo me bem daita in la aprenssiom de le piage." Alaora frai Zoane ge demandà se quelle parolle secrete, le que ge avea dicto lo sarafin, eram stëte in quello modo che recitava quello devoto frai dicto desorva, lo qua afermava che l'avea odio san Francescho in prezencia de öcto frai. E san Francescho respoze che cossì era la veritae como quello frai dixeiva. Alaora frai Zoane preize sergutae[sic] de demandallo per la libertae de lo conseao e disse cossì: "Paire, e' te prego instantissimamenti che ti me lassi vei e baxâ le toe santissime piage, non per che e' ne dubie niente, ma soramenti per mea consolaciom; perochè o senper dexirao questo". E san Francescho ge le mostrà liberamenti e prendandolle frai Zoane e' le vi ihëramenti e tochà e baxà; e finarmenti o ge demandà e disse: "Paire, quanta consolaciom ave la anima vostra vegando Xe. beneito vegnî a voi e dave li segnai de la soa santissima passiom. O voresse Dee che mi ne sentisse in pocho de quella suavitae". Respoze alaora san Francescho e disse: "Vei-tu questi ihoi?" E frai Zoane respoza[sic]: "Paire si." "Tocha una atra vota questo iho[sic]". E subitamenti che o lo tochà, ne insì tanto odô com una* verga de re frevô a modo de inceso[sic], e intrando per lo nazo de frai Zoane se ge inpì l'anima e lo corpo de tanta suavitae, che incontenente o fo levao in Dee e devegne insensiber; e cossì levao o stete da quella hora, chi era hora de terssa, fin a vespo. E questa vixiom e lo demestego parllâ che frai Zoane ave con san Francescho lo qua non lo disse mai a atro, salvo a lo so confessao e pöa quando o vegne a morte. Unde, seando presso a la morte, o la revellà a monti frai.

A lozo de Xe.

Um frai de la provincia de Roma monto devoto vi questa miraber vixiom. Che una vota seando morto um frai una nöte e soterao davanti la porta de lo capitoro, e um so frai carissimo conpagnom, quello di mesmo o se misse in um canteto de lo capitoro, o sea depoidisnâ a pregâ a Dee e a san Francescho per la anima de quello so conpagnom morto. E preseverando ello in l'oraciom con lagreme, e da mezo di, quando tuti li atri frai eram andaiti a dormî, echa che o centì um grande strasinâ per la ihostra; de che subitamenti o l'assà li ögi con grande poira inver la sepotura de so conpagnom, e vi che san Francescho stava sum [la entrata de] lo capitoro, e derê da ello ge era una grende murtitudem de frai e intorno a la dicta sepotura. E alaora o goardà pu otra e vi in um lögo de la jostra um grandissimo fögo e in mezo de questo fögo o ge vi stâ la anima de quello so conpagnom morto. E goardà intorno a questa jostra e vi messê Ihu. Xe. chi andava intorno a la jostra con grande conpagnia de angeri e de santi, e tute queste cosse o le goardava con gradissima[sic] poira, e vi, quando Ihu. Xe. passava davanti a lo capitoro, che san Francescho con tuti li atri se inzenogavam e disse cossì: "E' te prego santissimo Segnô mê, per quella inestimaber caritae, la qua tu mostrasti a l'umana generaciom a la toa incarnaciom, che ti agi mizericordia de la anima de questo mê frae lo qua arde in questo fögo." E Xe. non respoze niente e passà otra. E retornando la segonda vota e passando davanti a lo capitoro, e san Francescho se tornà a inzenogâ como la promera vota e lo pregà in questo modo: "E' te prego, pietozissimo paire e segnô, per la dezmezurâ caritae che ti mostrasti in lo segno* de la croxe, che ti agi mizericordia de questo frai." E Xe. passà e non lo exaudì, e tornando Xe. la terssa vota intorno a la jostra e passando anchora davanti a lo capitoro. E san Francescho, inzenogandosse como le atre vote, si ge most le main e lo peto, e si ge disse cossì: "E' te prego, paire pietozo e Segnô mê, per quello grande dorô e consolaciom che e' sostegnei quando e preixi queste piage in la mea carne, che ti agi mizericordia de questo mê frai, chi è in quello fögo de prugatörio." Maravegoza cossa è che, seando Xe. pregao da san Francescho questa terssa vota, sote nome de le soe piage, incontenente o fermà lo pê goardando le piage, e exaudì san Francescho, e disse cossì: "A ti Francescho è consevota la anima de lo to frai". E per certo in questo o vosse honorâ e confermâ le piage de san Francescho e apertamenti[sic] significha che le anime de li söi frai chi vam a lo progatörio, e a questo se po vei, che per le vertue de le soe piage li söi frai sum liberë de le peñe de lo progatörio, seando segondo le parolle de Xe. chi ge promisse. Unde subitamenti, dicte queste parolle, quello fögo de la iostra fo amorto, e lo so frai morto fo sanao e vegne a san Francescho, e inseme con ello e con Xe. e con tuta quella beâ conpagnia si se ne zem in cel. [p. 156v modifica]De la qua cossa questo frai so conpagno, chi avea pregao per ello, vegandollo liberao da le peñe e menao in pareizo, o n'ave grandissima alegressa, e tute queste atre cosse o le redisse a li atri frai per ordem tuta questa vixiom, e ello inseme con li atri loàm e regraciàm messê Ihu. Xe. e san Francescho.

A lozo de Xe.

O fo um nober cavarê de Massa de san Pero, chi avea nome me[sic] Landorfo*, e lo qua era devotissimo de san Francescho e finarmenti per le soe main o resevè lo abito de lo terso Ordem, e fo in questo modo certifichao de la morte de san Francescho e de le soe glorioze piage. Che seando san Francescho rente la morte, in quello tento[sic] lo demonio intrà in lo vaxo[sic] de una femena de lo dicto castello e curdementi o la tromentava e la fava parllâ per letera e si sotimenti, che tuti li saveij homi de la terra si vegnivam a despitâ[sic] con ella, e ella li veceiva[sic] tuti. E l'avegne che partiandosse lo demonio da ella doi di e lo terso di retornando in questa, ella fuziva* tropo pu cha da prima. E odando messê Landorffo queste cosse, si ze a questa femena e demandà lo demonio qua era la caxom per che o s'era partio da ella e, staito doi di fö da ella e pöa tornao, e tormentalla pu asperamenti cha avanti. Respoze lo demonio e disse: "Quando e' la lassai, e' lo fei persochè mi, con tuti li mê conpagni chi sum in queste parte, se recogemo inseme e si zemo monto forte a la morte de lo povero mendigo frai Francescho per desputâ con ello e per prende la anima soa; ma seando ella intorniâ e defeiza da mao multitudem de angeri che non eremo noi si l'am portâ in cel, e noi semo romaxi confuxi, e aora e' restoro e si rendo a questa mizera femena quello che o in quelli doi di lassao." Alaora messê Landorffo lo sconzurà da parte de Dee che o devesse dî la veritae quello che era de la santitae de san Francescho, la qua se dixeiva chi era morto, e de santa Ihëra, la qua era viva. Respoze lo demonio: "E' te lo dirò, vögie o no quello chi n'è: Dee paire era tanto indegnao contra li peccoi de lo mondo, che o parea che o voresse fâ contra li homi e contra le femene difinitiva centencia de destreminalli de lo mondo se non se corezessem. Ma Xe., so Figio, pregando per li peccoi, promisse de renovâ la vita de la soa passiom in [uno] homo, soè Francescho povero e mendigo, per la qua vita e dotrina ello reduerea tuto lo mondo a penetencia e a vita de veritae. E aora, per mostrâ a lo mondo so che ello aveiva faito in san Francescho, a vossuo che le piage de la soa passiom, le quë ello aveiva preizo in lo so corpo, soè in soa vita, seam aora viste e tohae[sic] da monti in la soa morte. E semegeivementi la Maire de Xe. promisse de renovasse la sua puritae e virginitae e la soa umilitae in una femena, soè in sör Ihëra, per ta modo che lo so exenplio e' la[sic] atrarea monta migëra de femene de le nostre main. E cossì per queste promisse Dee Paire nego* e' induxià la soa difinitiva centencia." Alaora messê Landorffo vogiando savei de certo se lo demonio, chi è paire de boxie, in queste cosse dixesse la veritae, e speciamenti de la morte de san Francescho, e' si mandà um so fidel donzello a Sizi a Santa Maria de li Angeri a savei se san Francescho era vivo o morto. E retornao che o fo o referì a lo so segnô, che apointo lo di e l'ora che lo demonio avea dicto san Francescho era passao de questa vita.

A lozo de Xe.

Taaciando[sic] tuti li miracori de le piage de san Francescho, li quai se lezem in soa lezenda, per concluxiom de questa derera consideraciom, è da savei che papa Grigö nono, dubiando in pocho de la piaga de lo costao de san Francescho, secondo che ello disse pöa, una nöcte san Francescho si ge aparsse e levando in pocho in ato lo brasso drito o descoversse in pocho la feria de lo costao, e demandàge una schella, e ello propio la fè adû, e san Francescho la fè mete sote la feria de lo costao, e ella parea veramenti che ella se inpisse de sangoe fin a somo, mesiho con aigoa. E tuti li cardenai aproàm le piage de san Francescho, e de questo o ne dè previlegio speciâ con bolla pendente; e questo a Viterbo a lo undecimo ano de lo so papato, e pöa lo ano duodecimo o ne dè uno atro pu copiozo. Anchora papa Nicollò terzo, e anchora papa Alexandrio, dem de soi* copioxi previlegeij, per li quai chi negasse le ihage de san Francescho se vorea pocee contra elli como contra eretichi.

E questo basta quanta[sic] a la quinta consideraciom de le glorioze piage e lo paire nostro messê san Francescho, la qua vita Dee ge* dea gracia de seguî in questo mondo [che] per vertue de le soe glorioze piage noi meritemo de esse salvi in pareizo.

A lozo de Xe. Amen.