I Spozoéi Inpromìssi (1840)/Capìtolo I: diferénse tra e verscioìn

Òua i mæ vintiçìnque letoî pêuan bén inmaginâse che inpresción o dovésse fâ in sce l’ànima do meschinétto, quéllo ch’o l’é stæto contòu. O resâto de quélli môri<ref>môri (môro) = facce( ma in senso dispregiativo), ceffi</ref> e de quélle brùtte paròlle, a minàccia de ’n scignôro conosciûo pe no minaciâ inutilménte, in scistêma de vîve in pâxe, ch’o l’êa costòu asæ ànni de stùdio e de paçiénsa, distrûto inte ’n moménto, e ’n àtto da-o quæ no se poéiva védde cómme sciortîne: tùtti sti penscêi chi invexendâvan<ref>invexendâvan (invexendâ) = confondevano, turbavano (confondere, turbare)</ref> a tésta bàssa de præ Abóndio. – Sò-u Loensìn o se poêse mandâ vîa co-in bèllo no, béh; ma o voriâ de spiegaçioìn; e cöse gh’ò da rispóndighe, pe amô do çê? E, e, e, sto chi ascì o l’é ’na tésta: in bæ<ref> bæ = agnello</ref> se nisciùn o-o tócca, ma se un o veu contradîlo… àhia! E dòppo, e dòppo, pèrso aprêuvo a quélla Luçîa, inamoòu cómme… Figioâmi, che, pe no savéi cöse fâ, s’inamôan, vêuan spozâse, e no pénsan a âtro; no se fàn càrego de tribolaçioìn inte quæ métan in meschinétto de ’n galantòmmo. Òh meschìn de mi! amiæ voiâtri se quélli doî môri dovéivan pe ’n davéi aciantâse in sciâ mæ stràdda, e pigiâsela con mi! E mi cöse gh’ìntro? Són fòscia mi che véuggio pigiâ mogê? Perché no són andæti ciù fîto a parlâ… oh amiæ ’n pitìn: brùtto destìn o mæ, che-e cöse a propòxito me vêgnan de lóngo in cheu ’n moménto dòppo l’òcaxón. Se me foîse vegnûo in cheu de sugerîghe che andésan a portâ a sò anbasciâ… - Ma, a sto pónto chi, o s’é acòrto chò-u pentîse de no êse stæto consegê e colaboratô de l’iniquitæ a l’êa cösa tròppo ingiùsta; e o l’à regitòu tùtto o venìn52venìn<ref>venìn = rabbia, stizza, odio, veleno</ref> di sò penscêi cóntra quel’âtro ch’o vegnîva coscì a levâghe a sò pâxe. O no conoscéiva dòn Rodrigo che de vìsta e de reputaçión, ni o l’avéiva mâi avûo da fâ con lê, se no pe tocâ o pêto co-o ménto, e a tæra co-a pónta do sò capéllo, quélle pöche vòtte ch’o l’avéiva incontròu pe-a stràdda. Gh’êa acapitòu de difénde, in ciù de ’n’òcaxón, a reputaçión de quéllo scignôro, cóntra quélli che, a vôxe bàssa, sospiàndo, e tiàndo sciù i éuggi a-o çê, maledîvan quàrche sò soverciàia: o l’avéiva dîto çénto vòtte ch’o l’êa ’n rispetàbile cavagêo. Ma, òua, o ghe dâva into sò cheu tùtti quel’insùlti ch’o no l’avéiva mâi sentîo atriboîghe da-i âtri, sénsa interonpîli de spréscia co-în êuh. Arivòu, fra l’agitaçión de sti penscêi chi, a-a pòrta de câza sò, ch’a l’êa in fóndo a-o paizétto, o l’à mìsso de spréscia a ciâve, ch’o tegnîva za in màn, inta ciavéuia; o l’à avèrto, o l’é intròu, o l’à seròu con atençión; e, inpaçiénte d’atrovâse in conpagnîa fiâ, o l’à ciamòu sùbito: «Perpétoa! Perpétoa!», andàndo ascì vèrso o salòtto, dónde sta chi a dovéiva êsighe de segûo a métte töa pe-a çénn-a. A Perpétoa a l’êa, cómme ògnidùn o peu védde, a servitôa de præ Abóndio: servitôa afeçionâ e fiâ, ch’a savéiva ubidî e comandâ, a segóndo de l’òcaxón, soportâ a sò ténpo o mogógno e e fantaxîe do padrón, e fâghe a sò ténpo soportâ e sò, che diventâvan de giórno in giórno de lóngo ciù spésse, da quànde a l’avéiva pasòu l’etæ canònica di quarànta53quarànta<ref>etæ canònica: i quarànt’ànni prescrîti da-a gêxa cómme etæ mìnima pe-e servitôe di prævi.</ref>, restàndo fantìnn-a54a<ref>fantinn-a = nubile ma anche, come in questo caso, zitella</ref>, pe avéi refuæ tùtti i partîi che gh’êan acapitæ, com’a dixéiva lê, ò pe no avéi mâi atrovòu ’n càn ch’o-a voêse, cómme dixéivan e sò amîghe.

«Vêgno,» a gh’à rispòsto, meténdo in sciô tavolìn, a-o mæximo pòsto, o fiaschétto do vìn preferîo de præ Abóndio, e a s’é mesciâ adâxo; ma a no l’avéiva ancón tocòu a ciàppa da pòrta do salòtto, che lê o gh’é intròu, co-in pàsso coscì inpedîo, co-în’espresción inti éuggi coscì inspaximâ55inspaximâ<ref>inspaximâ-òu (part.pass. di inspaximâ) = impaurita, spaventata (impaurire, spaventare)</ref>, co-îna cêa56cêa<ref>cêa = cera ma nel significato di faccia – cera per candele é çéia ( séiva, séivie)</ref> coscì sciâtâ57sciâtâ<ref>sciâtâ –òu (part. pass. di sciâtâ) = scombussolata-o, spaventata-o (scombussolare, spaventare)</ref>, che no saiéivan mànco servîi i éuggi aspèrti da Perpétoa, pe scrovî a-a prìmma che gh’êa acapitòu pe ’n davéi quarcösa de straordinâio.

«Cómme, nìnte? Sciâ veu dâla da inténde a mi? coscì mâciapòu cómme scià l’é? Quarcösa de gròsso o l’é sucèsso.»

«Òh vedéi,» o l’à dîto præ Abóndio, co-o ghignón58ghignón<ref>ghignón = stizza, rabbia, avversione</ref> inta vôxe: «vedéi che bèlli pài a me sa dâ sta chi! A vêgne a domandâme cómme faiö, cómme faiö; squæxi a foîse lê inta bréiga, e me tochésse a mi de levâghela.»

«O mæ pài o saiéiva che, scicómme tùtti dîxan chò-u nòstro arçivéscovo59arçivéscovo<ref>o nòstro arçivéscovo: o cardinâle arçivéscovo de Milàn, Federîco Boromêo</ref> o l’é ’n sant’òmmo, e ’n òmmo ch’o l’à do pôso, e ch’o no l’à poîa de nisciùn, e, quand’o peu fâ stâ a dovéi un de sti prepoténti chi, pe sostegnî ’n curàtto, o se ghe divèrte; mi diéiva, e dìggo che voscià scià ghe scrivésse ’na bèlla létera, pe informâlo cómme cómme…»

Coscì dixéndo, pigiòu o lùmme, e, mogognàndo de lóngo: «’na scemàia da nìnte! a ’n galantòmmo cómme mi! e domàn com’a l’andiâ? e âtre scìmili lagnànse, o s’é inandiòu60inandiòu<ref>inandiòu-â (part.pass. inandiâ) = incamminato (incamminare, dirigere, preparare)</ref> pe montâ inta stànsia. Arivòu in sciâ ciàppa da pòrta, o s’é gjòu inderê vèrso a Perpétoa, o l’à mìsso o dîo in sciâ bócca, o l’à dîto, adâxo e con solenitæ: «pe amô do çê!» e o l’é sparîo.