I Spozoéi Inpromìssi (1840)/Capìtolo I: diferénse tra e verscioìn

L’ùrtima estremitæ, tagiâ da-e fóxi de sciumæe, a l’é squæxi tùtta giæa e riseu<ref>giæa e riseu = ghiaia e ciottoli</ref>; o rèsto, cànpi e vìgne, spantegòu<ref>spantegòu-â (part.pass. spantegâ) = sparpagliato-a, sparso-a (sparpagliare, spargere)</ref> de bórghi, de vìlle, de cazæ; in quàrche pàrte bòschi, che se prolóngan sciù pe-a montàgna. Lécco, a prinçipâ de quélle tære, e ch’a da o nómme a-o teritöio, a l’é scitoâ pöco lontàn da-o pónte, in sciâ rîva do lâgo, ànsci a vêgne in pàrte a-atrovâse into lâgo mæximo, quànde sto chi o s’ingròscia: in gròsso bórgo a-a giornâ d’ancheu<ref>a-a giornâ d'ancheu = al giorno d'oggi</ref>, e ch’o s’incamìnn-a a diventâ çitæ. A-i ténpi quànde són sucèssi i fæti che stémmo pe contâve, quéllo bórgo, za inportànte, o l’êa ascì ’n castéllo<ref>’n castéllo: ’na fortéssa tegnûa da ’na goarnixón de sordàtti</ref>, e pe sto fæto chi o l’avéiva l’önô d’alögiâ ’n comandànte, e o vantàggio d’avéighe ’na goarnixón fìssa de sordàtti spagnòlli, che mostrâvan a modèstia a-e fìgge e a-e dònne do pàize, caresâvan de spésso e spàlle a quàrche marîo, a quàrche poæ; e, a-a fìn da stæ, no mancâvan mâi de spanpagiâse inte vìgne, pe areî<ref>spanpagiâse... areî = sparpagliarsi... diradare, sfoltire</ref> l’ûga, e alegerî a-i contadìn e fadîghe da vendégna. Da l’unn-a a l’âtra de ste tære chi, da-e artûe a-a rîva, da ’na colìnn-a a l’âtra, corîvan, e côran a-a giornâ d’ancheu ascì, stràdde e crêuze, ciù ò mêno ràpide, ò ciànn-e; de vòtte afondæ, asoteræ fra dôe miâge, dónde, alsàndo i éuggi, no scrovî che ’n tòcco de çê e quàrche çìmma de mónte; de vòtte elevæ in sce di terapìn scovèrti: e da chi a vìsta a s’alàrga in direçión de vedûte ciù ò mêno estéize, ma de lóngo rìcche e de lóngo nêuve, segóndo che i pónti despægi fàsan védde ciù ò mêno da scéna tut’in gîo e segóndo che sta pàrte chi o spónte ò a sparìsce. La ’n pésso, la ’n âtro, la ’na lónga estensción de quéllo spêgio d’ægoa grànde e de lóngo despægio; de sa lâgo, seròu a l’estremitæ ò ciù fîto pèrso inte ’n mùggio, inte ’n andâ e vegnî de montàgne e da màn a màn ciù spantegòu fra âtri mónti che se desténdan, a un a un, a-a vìsta, e che l’ægoa a reflètte a-a revèrsa, co-i paizétti pösæ in scê rîve; la ’n bràsso de sciùmme, dòppo lâgo, dòppo tórna sciùmme, ch’o se pèrde ascì inte ’n lùcido biscezâ<ref>biscezâ = serpeggiare</ref> fra mónti che l’aconpàgnan, asbasciàndose de manimàn, e squæxi perdéndose lô ascì a l’orizónte. O pòsto mæximo de dónde voiâtri amiæ quélli spetàcoli, o l’é spetàcolo dapertùtto: o mónte in sciô quæ pasagiæ, o ve desténde, sórva, in gîo, e sò çìmme, e sò lìgge<ref>lìgge (lìggia) = balze, dirupi</ref>, separæ, rialsæ, che càngian squæxi a tùtti i pàssi, arvìndose e delineàndose in zôvi quéllo che prìmma o v’êa parsciûo ’n sôlo zôvo, e diventàndo çìmma quéllo che apénn-a prìmma o ve pàiva êse in sciâ còsta: e o bèllo, o conosciûo de quélle chìnn-e o l’adôçisce piaxevolménte o paizàggio sarvægo, e o l’abelìsce ancón de ciù o mâvegiôzo spetàcolo de âtre vedûte.

 

O curàtto, gjòu o cànto, e alsòu, cómme-e âtre vòtte, i éuggi a-o nìccio, o l’à vìsto ’na cösa ch’o no s’aspêtâva, e ch’o no l’aviéiva mâi ciù vosciûo védde. Doî òmmi stâvan, un in fàccia a l’âtro, a l’unión, pe coscì dî, de dôe crêuze: un de sti chi, a cavalón13 in sciâ miâgia bàssa, co-îna gànba pendénte in fêua, e l’âtro pê pösòu in tæra in sciâ stràdda; o conpàgno, in pê, arenbòu a-a miâgia, co-e bràsse incroxæ in sciô stéumago. O vestî, a pösa, e quéllo che, da-o pòsto dónde o curàtto o l’êa arivòu, se poéiva védde da l’aparénsa, o no lasciâva dubitâ da sò condiçión. Tùtti doî avéivan in sciâ tésta ’na scófia a ræ de cô vèrde, ch’a cazéiva in sciâ spàlla mancìnn-a, e a finîva co-in gròsso fiòcco, e da-a quæ sciortîva in sciâ frónte ’na gròssa ciòcca de cavélli: doî lónghi mostàsci arisæ in sciâ pónta: ’na çénta lùcida de chêuio, e a quélla atacæ dôe pistòlle: in còrno picìn pìn de pôvie pe sparâ, ch’o ghe pendéiva in sciô pêto, cómme ’na colànn-a: o mànego de ’n cotelàsso o sporzéiva fêua da ’n stachìn di gréndi e ìnsci câsoìn: ’na gròssa spâ, co-îna gròssa inpugnatûa intarsiâ con lamétte de latón, scistemæ cómme ’n recàmmo, nétto e luxénte: a-a prìmma vìsta se faxéivan conósce pe persónn-e da ràzza di bùlli.

 

 

11 cànto = angolo

12 nìccio = nicchia, tabernacolo