Li fioreti de messê san Francescho
Segonda conscidiaçion
da-o manoscrito Marston 56, da libraja Beinecke de Yale, 1465;
clicca i asterischi pe di confronti co-o manoscrito toscan de l'Amæto Manello do 1396 (ed. Loescher, Romma, 1902).

[p. 151r modifica]II.

La seconda consideraciom si è de la coversaciom[sic] de san Fransescho sum lo dicto monte con li söi conpagi[sic]; e quanto a questo è da savei che messê Rolando, odando dî che san Fransescho con trei conpagi eram montai sum lo monte de la Verna, de che o n'ave grandissima alegressa, e lo di sequente o se movè con monti homi de lo so castello per andallo a vexitâ e portâge de lo pan e de lo vi[sic] e de le atre cosse nesesarie a mangiâ per ello e per li söi conpagi. E zonzando lasù o li trovà stâ in oraciom, e acostandosse a elli e li saruà. E alaora san Fransecho[sic] se drisà, e con grande caritae e alegressa o resevè messê Rolando con la soa conpagnia, e faito questo e' incomenssàm a raxonâ inseme. E pöa che avem raxonao, sam Fransescho lo regracià de lo devoto monte che o ge avea daito e cossì de la soa vegnua, e pöa o ge pregà che o ge feisse fâ una cella apè de una bellissima prea*, la qua era lonzi da lo lögo de li frai bem um trato de una prea; pe[r]ochè quello ge parea monto devoto lögo e ato a l'oraciom. E messê Rolando la fè incontenente fâ; e faito questo, perochè o s'aprossimava lo nöte e era tenpo de partisse, e avanti che o se parisse[sic] si ge fè um pricho, e pöa che o g'ave prichao e daito la benissiom, messê Rolado[sic] vogiandosse partî, ihamà da parte san Francescho e li conpagi e ge disse: "Frai mê carissimi, o non è mea intenciom che in questo montoe sarvaigo che voi ge degiai sostegî[sic] niguna nesesitae corporâ, per la qua cossa voi possai mego atende a le cosse sprituae; e inpresò[sic] e vögio questo e si ve prego che voi mandai ogni vota a caza mea per ogni vostra bezögna, e fai seguramenti, e se voi feissi atramenti, e' me l'avera[sic] monto pe mâ." E dito questo o se partì con la soa conpagnia e tornàsene a lo so castello. Alaora san Fransescho si fè seze li söi conpagni e si li ameistrà de lo modo de la soa vita che elli deveam tegnî, e cossì piaschum chi relegiozamenti vorea vive in li ermitareij; e inter le atre cosse o ge arecomandà la obediencia e de oservâ la santa povertate[sic] digandoge: "Non gordai[sic] tanto a la profeteive proferta de messê Rolando, che noi ofendemo [in] nissuna cossa a la nostra dona [madonna] de Povertae; sapiando noi, che como noi schiveremo pu la poverertai[sic], tanto pu lo mondo schiverà noi e pu nesesitae e' patiremo. Ma se noi abraseremo bem la santa povertae, lo mondo ne verà derê intregamenti e copiozamenti. Dee si n'a piamato[sic] in questa santa relegiom per sarvaciom de lo mondo e a permisso questo pato inter noi e lo mondo, soè che o ne proveirà in le nostre nesesitate[sic]. Perseveremo dancha[sic] in la santa povertae, perochè e' l'è vi[a] de perfeciom, asochè possemo vegnî e[sic] le eterne richesse". E depoî monte belle parolle e devoti ameistramenti concluze cossì: "Questo è lo modo de vive, e mi digo cossì, e si lo comando a voi, e mi, persochè e' me vego aprossimâ a la morte, e' me delibero de stâ solitario e de restrenzeme con Dee, e davanti da Ello pianze le mee peccë; e quando a frai Leom parà, si me adurà um pocho de pan e um pocho de aigoa; e per niguna caxom non lasai vegnî a mi nissum secullâ, ma se ge vem nissum, e voi respondei per mi". E dicte queste parolle, o ge dè la benissiom e zèsene a la cella de sasso*, e li conpagni romazem a lo lögo con fermo preponimento de oservâ li comandamenti de san Fransescho. E de lì a pocho tenpo, stagando san Fransescho a lao de la dicta cella e considerando la dispoxiciom de lo monte e maravegandosse de le grande averture de le pree, si se misse in oraciom; e alaora o ge fo revelao che quelle figure si maravegoze eram staite fëte maravegozamenti in l'ora de la passiom de Xe., secondo che disse lo evangelista, che le pree se ronpim e che Dee vosse semegeivementi che e' l'aparesse sum questo monte de la Verna a significhanssa che in questo monte de la Verna se devea renovâ la passiom de Ihu. Xe. in la anima soa per conpassiom, e como in lo so corpo per inprenssiom de le piage avote. E con* questa revelaciom, se reihuze in la cella e tuto se recogè in lê mesmo e se deliberà de intende lo misterio de questa revelaciom. E d'alora avanti per la contunia oraciom e' l'incomenssà de asazâ pu spesso la dosesa de la divina contenplaciom; per la qua cossa ello spesse vote era si levao in Dee, che corporamenti ello era visto da li conpagni e asao da terra e föra de lê. E in questi tai ati de contenplaciom ge era revelao da Dee non soramenti le cosse prezente e passae, ma eciamdee li secreti pensamenti e apetiti de li frai, cossì como in lê messmo proà frai Leom so conpagno in quello di. Lo qua frai Leo[sic], sostegnando da [p. 151v modifica]lo demonio una grande desperaciom, non carnâ ma sprituâ, o ge vegne in vorentë de vei quarche cossa devota scripta de le main de san Fransescho, e penssava se o la visse che quella tentaciom se ge partireiva da dosso ò in tuto ò in parte; e abiano[sic] questo dexiderio, ò per vergögna ò per reverencia, o non era ardio de dillo a san Francescho. Ma unde frai Leom non ge lo disse, lo Sprito Santo ge lo revellà. E si se fè adû lo caramâ e la pena e lo papê, e con la soa man o scrisse una carta de frati* secondo lo dexiderio de frai Leom, e si ge fè lo segno de lo "tau", e degella digando: "Te, frai Leom carissimo, questa carta e goardala diligentementi fin a la toa morte; e Dee te benediga[sic] e te gorde[sic] de ogni tentacioim; e ben che te ne vegne non te spaventâ; perochè te terò pu amigo e pu servo de Dee, e si t'amo pu tanto quanto ti conbaterai pu con la tentaciom. E veraxementi e' te digo che nissum non se po reputâ servo de Dee ni preffeto amigo de Dee, fin a tanto che o non agia passao monte tentacioim e tribulacioim." Abiando frai Leom resevoto questa scriptura, con grande fè e devociom subitamenti ogni tentaciom se ge partì, e tornao che o fo in lo lögo, o lo disse a li conpagni con grande alegressa quanta gracia ge fè Dee a lo reseive de questa carta per la man de san Fransescho. E alogàlla diligentementi. E pöa li frai per quella carta e fè monti miracori. E da quella ora inanti lo dito frai Leom con grande puritae e bona intenciom e' l'incomenssà a oservâ e a considerâ solicitamenti la via de san Fransescho; e per la soa puritae o merità de vei pu e pu vote levao san Fransescho in Dee e levao da terra, spesse vota tre brassa, e alchuna vota quatro, e alchuna vota in cima de la rocha*, e alchuna vota o lo veiva levâ in aire tanto in ato e atorniao de tanto splendô che a peña ello lo poiva vei. E che fava questo sinplice frai quando san Fransecho era si pocho levao da terra che ello ge poiva azonze? Questo andava pianamenti, e abrasavage e baxavage li pê; e dixeiva: "Dee abi mizericordia de mi peccao e fame trovâ la toa gracia per li meriti de questo santo homo". E una vota inter le atre, stagando ello cossì a pê de san Fransescho, quando ello era levao in ato da terra che o non lo poiva tochâ, ello vi una poissa scripta de letere d'oro dessende de sê e possâse sum la testa de san Fransescho, in la qua poissa eram scripte queste parolle: "Chì è la gracia de Dee"; e pöa che o l'ave lezua a tornà in sê. Per lo don de questa gracia Dee de de Dee in ello chi era in ello, san Fransecho non soramenti era levao in Dee per contenplaciom, ma eciamdee era vexitao de confortaciom e de vexitaciom angelicha; unde stagando um di san Fransescho e penssando in la soa morte e de lo stao de la soa relegiom, depoî la soa vita e digando: "Segnô mê, che sarà de la toa famiga depoî la mea morte, la qua per la toa begnignitate ai arecomandao a mi pechao? Chi li conforterà e chi pregerà per lô?" E ge dixea semegeive parolle. Alaora o ge aparsse lo angero mandao da Dee e consolàlo e ge disse cossì: "Mi te digo da parte de Dede[sic] che la perfeciom de lo to Ordem non mancherà fin a lo di de lo zuizo[sic], e si non sarà nissum si grande peccao che, se ello averà amô a lo bem to con tuto lo cör, che o non tröve mizericordia da Dee e se nissum per maricia perseguirà lo to Ordem o non porà vive longo tenpo. E se sarà in lo to Ordem nissum to frai chi non se vöga coreze la soa vita, non porà goari perseverâ in l'Ordem; e persò non te contristâ se in lo to Ordem ti vei alchuni frai non boin, li quai non oservam la regulla como e' dem, e non penssâ persochè questa regulla vegne men; inperochè o ge ne sarà monti e monti de quelli chi oserveram la vita evangelicha de Xe. e la puritae de la regulla; e quelli tai incontenente, depoî la vita tenporâ, se n'anderam a vita eterna sensa passâ peñe de prugatörio. E arquanti la oserveram, e no* bem, e quelli tai, avanti che e' vegnem a pareizo, saram prugai in prugatörio; ma lo tenpo de lo lor prugatörio te sarà daito da Dee. Ma quelli chi non oserveram ninte de la toa regulla, non te ne curâ, persochè Dee non se ne cura". E dicte queste parolle, lo angero se partì, e san Fransescho romaze tuto consorao.

E aprosimandose la festa de l'Acensiom de la nostra Dona, san Francescho serchà oportunitae de lögo pu solitario a fâ la quareizema de san Michê arcangaro[sic], la qua incomenssa in la dicta festa de la Censsiom; unde o piamà frai Leom e si ge disse cossì: "Va a stâ su la porta de lo oratorio de li frai, e quando e' te piamerò torna a mi". Ze frai Leom e stè sum la porta, e san Fransecho se alargà um pocho e piamà frai Leom. E quando frai Leom se odì piamâ, si ze a ello. E san Fransecho serchà um lögo pu solitario, unde o non poisse esse odio, e serchando e' vim um lögo a lao de lo monte da la banda de mezodì e lögo secreto e bem ato a la soa intenciom, ma lì non se poiva bem andâ, perochè davanti o ge era una apertura[sic] de una prea monto oriber e spoiroza, e che con afano e ge poiem mete um legno a modo de um ponte, e si passàm de là. Alaora san Francescho mandà per li atri frai e ge disse como ello se deliberava de fâ la quareizema in quello lögo solitario: "E persò e' ve prego che 'o me ge faciai una celeta, asochè per criâ che e' fassa e' non possa esse odio da voi". E faita che fo la cella, san Francescho ge disse: "Andaivene a lo vostro lögo e lasëme chì in questo solitario, perochè con lo aitörio de Dee intendo fâ chì questa quareizema sansa tepido* ni tribulaciom de niente*, e inpersò nissum de voi non vege dever mi, ni nissum secullâ. Ma frai Leom solamenti una vota lo di ge vege con um pocho de pan e d'aigoa, e la nöte una atra vota, e la matin a la aorora ti verai con silencio, e quando ti sarai in cavo de lo ponte, e ti si di: «Domine labia mea aperies»; e se te responderò: «Vegni a mi a la cella» e' si diremo insemo[sic] lo matin; e se non te responderò, tornatene presto". E san Francescho dixeiva questo persochè alchuna vosta[sic] e' l'era levao in Dee che o non odiva ni sentiva niente con li centimenti de lo corpo. E dicto questo, san Francescho ge dè la benissiom, e si retornanon[sic] a lo lögo. E vegnua la festa de la Censsiom, san Francescho incomenssà la santa quareizema con grande astinenssa e asperessa macerado[sic] [p. 152r modifica]lo corpo e confortando lo sprito con frevente oracioim e zozuni* e desipline; e in queste övere o cersseiva[sic] senper de vertue in vertue, e desponeiva l'anima soa in reseive li divin misterei e li divin splendoi, e lo so corpo a sostegnî le crudelle batage de li demonei, con li quai o conbateiva spese vote sensibermenti. E inter le atre o fo una vota in quella quareizema, che seando san Francescho um di in la cella in frevô e in* sprito, andando lì a stâ preso in oraciom, in una tonba de una prea cava, la qua zu fin in terra ge era una grandissima atessa e um teriber e perigorozo goarda*, e subitamenti vegne lo demonio con grande tenpesta e grandissima ruina e teriber forma, e si lo inspenzeiva per butallo zu in quella perfonda atessa. De che san Francescho, non abaindo unde fuzî e non possando soferî lo inspenze crudellissimo de lo demonio, subitamenti o se vozè con le main e con lo vizo e con tuto lo corpo inver la prea, arecomandandosse a Dee, e abrassase* con le main a cossa niguna o non se poè aferrâ. Ma como piaxè a Dee, lo qua non lassa mai tentâ li söi servi pu che e' non pon portâ, subitamenti per miracoro la prea unde ello se acostà si se cavà secondo la forma de lo so corpo, e si lo resevè in ella, como se e' l'avesse misso le e le main e lo corpo e lo vizo in una ceira liquida. E cossì o se spointà inver la dicta prea unde o ge lassà la forma de lo vizo e de le main, e cossì Dee lo aià e sanpà[sic] da lo demonio. Ma quello che lo demonio non poie[sic] fâ alaora a san Francescho, si lo fè de lì a um longo tenpo depoî la morte de san Francescho, a um so devoto frai, lo qua in quello mesmo lögo aconsando um legno, asochè se ge poisse andâ senssa perigo, per fâ oraciom e devociom de san Francescho e de lo miracoro chi ge fo faito, e um di lo demonio lo inspenzè, quando e l'ava[sic] in spalla um gram legno con lo qua o vorea aconsâ lì, e lo demonio lo fè caze zu con quello legno in spalla. Ma Dee chi avea scanpao san Francescho de lo caze, per li söi meriti si schanpà e conservà lo devoto de san Francescho. Unde cazando lo dicto frai con grande e ata voxe o se arecomandà a san Francescho, e subitamenti ello ge aparsse, e pigiallo e possà sum le pree senssa nissum mâ; unde li frai, abiando odio lo caze de questo, quando o ceite[sic], e creandosse tuti che ello fosse morto e fraxellao per lo caze de quello lögo ato sum quelle pree tagente, con grandi doroi e pianti preizem la laitera[sic] e zem da l'atra parte de lo monte per serchâ li peci de lo so corpo e per soterralli. E seando deseizi zu de lo monte, questo frai chi era cheito e' l'incontràm con quello legno in spalla con lo qua e' l'era cheito, e lo frai cantava "Te Deum laudamus" in ata voxe. E maravegandosse fortementi li frai, ello ge cointà tuto lo modo de lo so caze, e como san Francescho lo avea scanpao de quello perigo. Alaora tuti zem a lo lögo cantando "Te Deum laudamus" e loando Dee e san Francescho de lo miracollo che e' l'avea mostrao a lo so frai devoto.

E fassando san Francescho la dicta quareizema, como e' o dicto de sorva, bem che o sostegnisse monte batage da lo demonio, niente de men o reseveiva monte consolacioim da Dee, non soramenti per vixioim angeliche, ma eciamdee per oxelli sarvaigi; per che tuto quello tenpo de la quareizema um fracon, lo qua ediffichava* rente a la soa cella, e si dexirava*, e non se partiva fi[sic] che o non se levava a di matin; e quando san Francescho fosse pu lasso una vota cha una atra ò debille ò infermo, quello farcom, como cossa discreta e conpassioneive, si cantava pu tardi. E cossì de quello oroloiho san Francescho se ne prendea gram piaxei; persochè la solicitudem de lo farcom cassava da ello la pregrixa e solicitava l'oraciom; e otra questo, de di o stava alchuna vota demestegamenti con ello.

Finarmenti seando san Francescho, a questa seconda contenplaciom, monto debelle de lo corpo, sea per la astinencia grande, sea per la bataga de li demoneij, e vivando* ello con li cibi sprituai de l'anima confortâ lo corpo, si incomenssà a penssâ sum la desmezurâ gloria e alegressa de li beai de vita eterna; e sorve questo e' l'incomenssà a pregâ Dee, che ello ge consevesse gracia de asazâ um pocho de quella alegressa. E stagando in quelllo penssameto[sic], o ge aparsse um angero con um grandisso[sic] splendô, lo qua avea una viora in la man senestra e lo ercheto in la man drita, e stagando san Francescho tuto maravegiao de la vegnua de quello angero, e lo angero menà una vota lo ercheto sorve la viora, e subitamenti tanta suavitae de melodia adocì la anima de san Francescho e sospezela[sic] si da ogni sentimento corporâ, che, secondo che resetà pöa [a] li söi conpagi, ello dubitava che lo so angero avesse pu menao lo ercheto in zu, che per intoleraber dosesa la anima se sarea partia da lo corpo.

A lozo de Xe.