Pagina:Archivio Glottologico Italiano, vol.14, 1898.djvu/106

Template:RigaIntestazione

tremo che quamuisdee che uegnam[1] . . . . . La quar cossa e uoio che tu senti meio per questo che e te diro. Noi uegamo far[2] monte cosse pressente a ogio, si como e in le creature[3] chi se peygam aora in sa aora [c] in la, e aotre cosse a questo moo, e nigunna neccessitae[4] constrenzer e muar cosse; che inderno seream le arte[5], se tute cosse se mouessem constreite. Adoncha le cosse chi no am neccessitae de pressente che elle sum faite, uennem senssa neccessitae. Ni so dira alchum[6], che le cosse chi sum in pressente[7] . . . . . Adoncha debiando uegnir[8] elle eram libere.„

Sed hoc, inquis[9]. Aora mua e inforssa le questioim, demandando se de le cosse incerte, che uor[10] lo libero arbitrio[11], po esser pressencia, che monto se par discordar; che [se] elle sum proueue, conssegoir ne de[12] neccessitae: [se neccessitaej manche, elle[13] no pom za[14] esser prouezue[15], e niente no po comprender la scientia[16] se no de certo. Or se le cosse chi sum incerte[17] fim prouiste quaxi certe, questa e unna confussiom[18] osscura e opiniom faossa.

Cuius erroris caussa. In questa parte ponne la questiom de questo error, per che l’omo no po zuigar se de le cosse de lo libero arbitrio po esser pressencia; che le cosse che l’omo cognosse, ello penssa [che] l’e uirtue de cognosse in le cosse e no in l’omo, e ello e tuto lo contrario; che ogni cossa chi e cognossua, no e cognossua segondo soa uirtue, ma segondo uirtue de lo cognosseor. "E de so metamo um [d] picem exempio. Um corpo reondo altramenti sente e considera[19] lo uedeir, aotramenti lo tochar: lo ueir tagando da lonzi zita li raxoi de la luxe, e ue tuto quello inseme; lo tochar senssa ueir se apoza a lo corpo intorno intorno, e per le parte cognosse tuto lo reondo. Anchora[20] aotramenti conssideram lo seno de l'omo, aotramenti la inmaginaciom, aotramenti la intelligencia[21] e aotramenti la raxom. E lo seno conssidera la figura missa in la sugieta materia; la raxom passa questo e goarda lo aspecto lo quar e in li singullai, cum uniuerssal conssideraciom; l’ogio de la intelligencia e piu alto e[22], passao lo ambito[23] de la uniuerssitae, ue quella pura simple forma, la quar a nissum aotri e nota, tu e in um pointo. In la quar cossa e da ueir che la uirtue de soura comprende tute quelle desota, ma la uirtue desota no po montar a quella de soura; che lo seno no po otra la metheria e la inmaginaciom no monta a le specie uniuerssae, ni la raxom no po montar a la simple forma de la diuinitae. Ma la intelligencia, si como goardando souer tute cosse, consenua la forma de tute cosse de sota, zuiga, ma in moo no [f. 386a] cognossuo a le aotre uirtue; che ella cognosse la uniuerssar de raxom e la figura de la inmaginaciom e [lo materiale] de seni[24], [no ussando raxom ni inmaginaciom ni seni]; ma [in] quello uno momento[25] de mente[26] ferma[27] tute cosse cognossue. Ma la raxom


  1. Supplisci: nihil...ut evenirent sui natura necessitatis habuisse.
  2. Sopprimo queste; cfr. F: nous veons moult de choses a l’ueil tant comme on les fait.
  3. Corr. ’quadrighe’.
  4. neccessaria
  5. aotre
  6. alchunna
  7. Supplisci: [quod quae nunc fiunt] prius quam fierent, euentura non fuenint. Ho soppresso qui le parole: elle sum libere, che forse venivano dopo uennem senssa neccessitae, unendovisi per mezzo d’un e
  8. Risponde al latino: etiam praecognita.
  9. in quid
  10. chi ue
  11. che u. l. l. arb. manca a B.
  12. conssego ey ue de
  13. ella, ridotto da un elle anteriore.
  14. possa
  15. prouezua
  16. scĩa
  17. certe
  18. conffessiom
  19. considero
  20. ane hora
  21. Sopprimo diuinna.
  22. e a
  23. albitrio
  24. Manca: nec ratione utens nec imaginatione nec sensibus. Probabilmente, essendo ripetuto seni nella riga seguente, il copista saltò dall’uno all’altro.
  25. Risponde a ictu.
  26. niente
  27. Potrebbe rispondere a formaliter, sicché si leggesse: [ue] forma[lmente]; F: il voit toutes choses formelment.