Bûzalla inte 'na cartulinn-a dâ fin du séculu XIV
TRAVAGGIO IN CÓRSO
| ←torna a-a lista di atri scriti | Bûzalla inte 'na cartulinn-a dâ fin du séculu XIV de Versción in pröza |
| riproduçion aotorizâ da-o Sciô Rumajùn |
Doppu avei passòu a collìnn-a du Zùvu, in viaggiànte de n'öta, u stâva vegnindu zu a cavallu pe na stradda che a l’ea pocu ciù de ‘na muatêa, ma se puéiva ascì pasâ cun na béstia. Cumme u l’à ditu u Tacchella, quella stradda a l’êa a Postumia ciù nêuva che a portâva a Libarna e a Tortunn-a attraversandu i feudi inperiâli inta Gua da Scréivia.
Intu méntre, u viaggiànte d’época, a despêto da pendénsa, u anâva pe na stradda ciù dôçe despêto a quella che a muntâva da Zena. A ògni moddu lê u l’andava a cavallu cun giudiçiu pe via du fondu da stradda che u l’êa in scugiâ pìn de prîe. U viandànte u nu aveiva spréscia e d’estæ gh’êa, de giurnu, abàsta ciæo; intu gîu de n’oétta u saieva arrivòu ai pê da fortéssa de Bûzalla, dapeu inte na lucànda du postu u l’aviéiva trovòu a çénn-a e da dormî. In âto in sciâ sèlla, u foestê u gödîva de in bun panuràmma méntre u chinâva zu pe quélla stréita gôa: a sò mancìnn-a scrusciava l’ægua de in bêo tegniu in vitta dae buràsche d’estæ e in sciâ drîta s’erzéivan i sarvæghi bòschi du munte “Caoappenin” . A gôa a nu mustrava ancùn avertûe a tramuntann-a perché quéste pàivan tapê dall’inponénte prezénsa da ròcca de “Montigià” . In pùnte a èrcu piccìn de prìa e de furma sgrézza, fabricòu, foscia, inta dominaçiòn de populi sarvæghi, “u punte de l’Allemannu”, u permetteiva a stradda d’anâ in sce l’âtra spónda e pasâ turna in sciâ drîta unde a stradda a l’ea ciù ciann-ae. Dapeu se pueiva dî d’ese arrivê quande s’aciapâva e cæ du Miggiarese vixìn a-a gêxa de S. Maia Manena.
U viaggiànte, doppu avei atraversòu âtri dôi punti mä cunçe, â fin u l’ arrivâ in sce na cìassa; dôi cazaménti grandi særavan u passo; u prìmmu u l’ea u palaçiu du gabeliê, méntre u segundu u preténdeiva d’êsse a “pòrta pe Zena”, in càngiu gh’ea in béuggiu ricavòu in mêzo a dôi tòcchi de mîage che avievan avûu bezéugnu d’êse ingrosciæ e diféize mêgiu pe poéise ciamâ “e mîage du Burgu”. Intu mentre u nòstro antigu vixitatù, chinòu da cavallu, u se amiòu in sciù, in particuâ a culînn-a de datu e u lé arestòu de prîa. In veitæ, le u pensava che Bûzalla a fusse in burgu fortificòu cumme se deve, cun u sò castèllu bùn pe arêse e guære cun i pòpuli poçeviaschi cunusciûi ben pe a sò òstilitæ vèrsu a génte da Gôa da Scréivia. In càngiu quellu che i sò éuggi àn vìstu u l’ea in mûggiu de cæ pövie, quarchedùnn-a a pàiva ciù masìccia e rinforsâ cun ì sutupê de deféiza; ma questi êan in te ‘n statu precâiu e bezugnôzi a spedîa de loéi. In çimma au pêuzzu ghêa in mûggiu de rûmenta, mêza néigra pe u fêugu, che a duvéiva êse cacciâ in tu Scréivia pe lasciâ u pòstu ai travaggi pe ‘na nêuva fortéssa. Au mumentu questi pàivan tantu inderê e cun pöche penòlle pe arêse e prie cun a cäçinn-a fresca.
Sulu due tôri fâvan bella figûa pe l’altessa, e se vedeiva ben che ean stæte turna fæte da pocu de lì a in pittin de tempu arénte. In çimma a unn-a de queste luxîva un cunfaun cun l’àquila a due téste. In te quellu burgu nu gh’ea âtra custruçiun inportànte cumme, pe esénpiu, a gêxâ e quàrche pàlaçiu cun a lögia pe u mercòu. U viaggiante, in tu méntre u sentiva u bezéugnu de métte quarcösa sutta i denti, asbasciandu i êuggi u vedde ‘n fabricâtu che u pàiva propiu quellu ch’u çercava: unn-a lucanda. Tegnindu u cavallu pe a brìlla e doppu avéi passou in punte de légnu che u locciava tûttu, u l’intra in te ‘na curte. In garçun u vegne incontra au foestê e, piggiòu a bestia sutta a sò custòdia, u l’invita a intrâ dréntu a l’ostàia.
U baccan u l’ea inn-a persunn-a de bun incuntru e, dòppu aveighe serviu u megiu che u gh’aveiva in cuxinn-a quella seia - unn-a cuppetta de sûppa, in tòccu de pan pösu cun frumaggiu e quarche gòttu de vin axuîu, u s’asetta a töa da neuva casann-a e, cun a scûza de daghe quarche drita, u l’insa mugugnandu a sò stöia in scî ûrtimi fæti de Bûzalla. A sò ostaia a l’ea sciortia fêua da unn-a vegia custruçiun arruinâ, fòscia unn-a “mansiu rumana”; oua a lucanda a se ciamma “Ostaia du Zorzun” dau numme de in sò mesê che tûtti ciamâvan Zorzu u gròssu.
“Duvei savei,” cuscì u insa u tavernê, atacandu in puméllu ciû lungu, “che in prinçipiu de questu seculu tûtta l’âta Gua da Scréivia, cun e tære ciù a mëzugiurnu fin au burgu de Punte D’atu , ean intrighæ in te ‘na guæra sanguinôsa cun pe cuscì de destruçiuin e mòrti amasæ. Bûzalla a s’é atrovâ francu in mezu a sti fæti d’armi e, cumme aviei vistu, u resurtau u se peu vedde da quelle ruinn-e in mezu ae cæ du pàize. Quarche anno za passòu, se recòrdu ben a zûgnu du 1394, a cazadda di Spinula de Lùcoi cun âtri da Guâ da Scréivia e da Burbea, conscignuri de Bûzalla, àn firmòu in papê pe arrangiâ i guasti du Burgu. Sun travaggi che duviéivan servî pe fâ neuvi scistemmi de defeisa e accumudâ o levâ de mezu quelli za existénti ma troppu mâ aciapæ. I cummandi vegnan da l’ertu e i càppi se ne inbibìan de ascistî a gente pövia, ma vuriéivan asccianâ a stradda ai prinçipi De là de Àrpi o au scignuru de Milàn cun u quæ i feudatâi s’ean missi d’accordiu pe fâghe in ciû piggiâ a Scignuria de Zena.”
Bûzalla a l’êa, e u l’è, u baluàrdu ciù avansòu di féudi au confìn cun a Gua da Punçéivia e cumme tale u Burgu u l’avieiva avûu inn-a bunn-a raxun pe êse cangiòu in furtéssa bunn-a. E intençiòn di masê, missi in pê pe fâ quésti travaggi, ean quelle de fabbricâ in gîu au Burgu de miâge erte da 25 a 30 parmi e ben rinforsê cun pilàstri e torétte. Drentu au Burgu, tûtte e vegie òpie de deféisa, deruæ, insémme a quarche sutupé, duveivan êse caciæ zu e quarche fossòu, che u dava fastìdiu, u duveivâ êse inpîu de tæra. Tûttu questu, defæti, u saieva stætu d’inbaràssu a 'n mudernu scistêma de defeisa. A vegia furtéssa in çimma a-a culìnn-a a l’ea troppu picinn-a e a duveiva êse ingrandìa pe poéighe mette dréntu e drûe màchine pe a guæra; dapeu se duveiva truvâ terren liberu pe a custrusiun de quarche ture ata 80 parmi cun tantu de cistèrna. A speiza pe fâ questi loéi a saieva steta fæta dai Scignuri, padrùin du feudu, cun scûi o cun tòcchi de terren. I travàggi sun insê a-a spedia ma dapeu, cumme Sciâ peu védde, tûtti i propòxiti buin nu sun stæti finî.
I sustegni dumandæ ai puténti de Frànsa sun neghæ in te ‘na cuppétta d’ægua cuscì cumme a-a fìn di tràvaggi pe rende ciù segûo u burgu. Au presente, pe a defeisa de Bûzalla aresta sulu e ægue che strixellan in tu Miggiarese pe versasê, in parte, in tu Screivia e in parte in tu fossòu avêrtu chi davanti e ch’u razentâ u scugiâ de punénte du burgu. Pe de ciù âtre ægue, che vegnan dai riê Bûzalletta, Ciappa e atri bei piccin, inpan u fòssu. Cun a Screivia in sciâ parte de levànte, u péuzzu de Bûzalla u pâ propio ‘n’ îzua piccinn-a. A ògni mòddu mi nu créddu che questu anghæzu u possa êse bun pe fermâ surdàtti nemixi.
“Se Sciâ l’à intençiùn, mê câu scignuru, de passâ u cunfin, indicòu da ‘na culunétta de prie vixin a-a miagia du riâ e a mezu tîu de balèstra dâ mæ lucanda, Sciâ duvieiva anâ in te quellu pàlassu cun e garìtte duve stà u duganê e pagâ u "peaggiu" de trànxitu”. Cun queste paròlle u bacàn u finisce u sò discùrsu in sciu Burgu; dapeu u fa capî, cun poca speànsa, u sò dexideiu de vedde finî fîtu i travaggi, de puéi vive apaxentôu vixin a ‘n péuzzu ben fortificòu, de fâ buin guâgni cun i viaggiànti de passaggiu feua de miâge, cun i cuiuxi arivæ pe vedde u Burgu e tanti atri.
A questu pùntu u baccan u capisce d’avei tiòu troppu pê lunghe e ciàciere; dunque u lascia a sò cazan-a cun ‘na bunn-a neutte; dapeu però, fæti pochi passi, u se aferma, u turna inderê e u dumanda a l’òspite: “Sciâ me perdunn-e ma purieva savei u sò numme ?”; “Segürament, mi sön Gian Galeazzo Visconti, Patrun de Milan, magari anc governadur de Genua e in pü parent dei Duch d’Orleans!”.Cùmme u scignuru de Milan, òspite a Bûzalla, u finisce de presentâse, eccu levase dâ gua du Miggiareise in baccan de spuæ, coràsse e labàrde: a l’êa a scòrta che a stava pe unîse au sò capitaniu.
Oh meschinéttu mâi de mi, cumme sun stæti divérsi i ténpi a vegnî da quelli che u tavernâ du Zorzùn u se stâva asunându; in ta prìmma meitê du neuvu sêculu, ànno du Sêgnû 1418, unn-a neuva guæra a stàiva pe sscioppâ in ta Gua, e Bûzalla a finiâ turna cun u sò feudu a gànbe a l’âia, ma questa a l’é ‘n’âtra istöia.