A scoverta de l'América

by Cezare Pascarella

←torna a-a lista di atri scriti

A scoverta de l'América de Cezare Pascarella, traduto da Rico Carlini Versción in pröza

riproduçion aotorizâ da-o sciô Carlini

                  A SCOVÈRTA DE L’AMÉRICA

(scritûa in pröza de l’òpera do Cézare Pascarella, tradûta da Enrico “Rîco” Carlini)

I doî camàlli^[1] êan andæti a-a ciamâta^[2] ma quéllo giórno bàrchi da scaregâ no ghe n’êa. Dòppo e sòlite ciàciare^[3] co-î âtri camàlli in sciâ scitoaçión generâle, êan sciortîi da-o pòrto ma zinzanâvan^[4] sénsa decìdise de tornâ a câza. A l’êa dûa spiegâ a-e mogê che no portâvan dinæ perché no gh’êa de travàggio.

- Gioanìn, mi no ghe n’ò coæ d’andâ a câza.

- Mànco mi..., Loîgi.

- Intànto andémmo a pigiâsene ’n gòtto da-o Drîa e fémmo pasâ ’n pitìn de ténpo.

E sénsa spréscia se són infiæ inti caróggi p’andâ a l’òstàia do Drîa. Ma prìmma són pasæ da-o fainòtto^[5] p’acatâse ’n tòcco de fugàssa bèlla câda.. Arivæ a l’òstàia, àn saluòu di âtri camàlli ch’avéivan avûo a mæxima idêa e se són asetæ a ’na töa ’n pitìn ciù retiâ. O Drîa in persónn-a o l’é andæto a servîli.

- Alêgri, cöse ve pòrto?

- Ghe n’éi ancón de quéllo giànco de Sant’Òrçéize^[6]?

- Pe voiâtri doî... de lóngo.

- Alôa porténene... mêzo lîtro... a fugàssa ghe l’émmo noiâtri.

O Drîa o l’é andæto vîa pe tornâ pöchi menûti dòppo co-in fiaschétto co-a paggia tùtta strepâ e doî gòtti. - Vò-u chi o vòstro giànco. Bón pro.

O Gioanìn o l’à inpîo i gòtti. Dòppo àn avèrto o pàcco da fugàssa e àn comensòu a mangiâ. Pe quàrche menûto s’é sentîo sôlo o giasciâ di dénti.

- Loîgi... t’æ vìsto quéllo quàddro apéizo li in sciâ miâgia?

- Sci... cöse te pâ ch’o raprezénta? - A mi pe pàn e træ caravélle co-e quæ o Colónbo o l’é andæto in América.

- A mi ascì. Che tésta quéllo Colónbo, n’æ? O s’êa mìsso inta tésta de scrovî ’n móndo nêuvo e o gh’é riêscîo...

- A mi me pâ ch’o l’àgge atrovòu pe câxo.

- Ma cöse ti dîxi? Ma ti ti o sæ da quànte ténpo lê o-o savéiva ch’â-o móndo gh’êa ’n móndo nêuvo? Ma ghe riéivan aprêuvo e alôa ti ti o sæ cös’o l’à fæto lê?

- No, cös’o l’à fæto?

- O l’à aciapòu ’n êuvo e li, in fàccia a tùtti quélli che no ghe credéivan, o gh’à dîto: «Ah, voî no ghe credéi? E alôa vò-u prêuvo». E sìtto, sìtto, sénsa tànti conpliménti, o l’à fæto arestâ quel’êuvo drîto in pê in sciâ töa. T’acapìsci? In êuvo drîto in pê! E into védde quel’êuvo, perdiesànn-a^[7], àn dovûo crédighe. Ma quànde se tratòu d’atrovâ e palànche pe l’inpréiza... cómme sénpre inte sto pòrco de ’n pàize, o no l’à avûo nisciùn apòggio. E p’atrovâ e palànche pe-a scovèrta gh’é tocòu andâ fêua da Zêna. E o l’é andæto in Spàgna dónde gh’êa ’n rè portoghéize e o gh’à domandòu de poéighe parlà pe ’n quàrto d’ôa. O rè o l’à riçevûo. Lê prìmma o gh’à fæto doî o tréi discórsci tànto pe ronpî a giàssa^[8]. Dòppo o gh’à caciòu li cómme pe câxo: «Se voî m’agiutæ, mi gh’aviéiva intençión de scrovî l’América». O rè, ch’o l’êa un asæ intrànte^[9], o gh’à dîto: «Va bén, mi v’agiùtto... ma, no pe difidénsa, st’América chi a gh’é? Ne séi segûo?». Lê o gh’é arestòu ’n pitìn mâ, ma o gh’à dîto: «Me despiâxe che ’n òmmo cómme voî o pòsse dubitâlo. O me pìggia pe un ch’o l’é vegnûo chi pe métighelo into stopìn? Voî consegiæve con chi o l’é bón a spiegâvelo e vediéi chò-u móndo o l’é cómme ’n çetrón. E no ghe veu goæi p’acapî che dónde se tàggia s’atrêuva tànto sûgo e tànta scòrsa. E o móndo cös’o l’é? A mæxima cösa. Voî poéi andâ dónde voéi e atroviéi tànto mâ e tànta tæra. O ve piâxe sto raxonaménto chi?» O rè o l’é arestòu a bócca avèrta: «Sci, o me piâxe. E ve diö che sta cösa chi no l’avéiva mâi sentîa. Ma in quànte a l’ezecuçión de l’inpréiza... scicómme... câxo mâi... mi no saviéiva...»

A sto pónto chi o Gioanìn o l’à fermòu o Loîgi. - Fèrmite ’n moménto e dìmme ’n pitìn. Ma ste scemàie chi ti cómme ti fæ a savéile?

- E sö perché gh’ò bónn-a memöia...

- Ah, perché ti ti gh’êi, n’æ?

- Cöse veu dî? Mi ste cöse l’ò lezûe inta stöia.

- Inta stöia de Zêna?

- L’è naturâle. Into lìbbro da stöia ciù grànde e ciù mâvegiôza ch’a se peu atrovâ. Perché ti véddi, inti âtri lìbbri, no l’é pe dîne mâ, saiàn cöse bónn-e quélle li ascì. Ma dòppo són tùtti pægi. Ti lêzi, ti lêzi e cöse ti lêzi? ’N’invençión. Ma into lìbbro de stöia no gh’é paragón. Li ti ti gh’atrêuvi quéllo ch’o l’é sucèsso pe ’n davéi, ti ti gh’atrêuvi i fæti de tùtte e persónn-e. Amîa ’n pitìn noiâtri. Òua sémmo chi a béive e a mangiâ. Sémmo a l’òstàia e no ghe pensémmo. Ma no, noiâtri sémmo inta stöia. Pe sto fæto chi o lìbbro da stöia o m’à de lóngo sodisfæto. Ti ti peu lêze quéllo che te pâ... e ti lêzi cöse acapitæ pe ’n davéi. Ma tornémmo a-o Colónbo. O rè a quéllo pónto o gh’à dîto: «Quéllo ch’ò promìsso mi o mantêgno. Ma dæto che no véuggio avéi de rimòrsci, st’afâre chi o dêve fâ o sò córso. Perché vedéi: se comandésse mi pe ’n davéi, ve diéiva de partî sùbito...!

«Ma agiæ paçiénsa – o gh’à dîto o Colónbo – ma voî séi ò no séi o rè. Mi con chi ò parlòu? Con un qualónque?».

«No, no. P’êse rè mi són o rè, ma no pòsso fâ quéllo che me pâ. Fémmo coscì: portæ i lìbbri co-a spéiza, co-îna relaçión ae ve faiö parlâ co-i mæ minìstri».

E i minìstri, se sa, són pægi inte tùtto o móndo. Són tùtti da mæxima ràzza. Te métan a-o landón^[10]. E lê o se gh’é atrovòu incrastòu: o l’à dovûo dâghe a ménte. E quélli o mandâvan da Eröde a Pilàtto e in sciâ fìn gh’àn dîto che se saiéiva dovûo fâ ’na comisción a-a quæ lê o gh’aviéiva dovûo spiegâ tùtto e ’na vòtta ch’êan convìnti alôa a cösa a se saiéiva posciûa fâ. E lê o l’à pensòu: «Vìsto ch’ò fæto trénta, fémmo trentùn». O l’é andæto davànti a sta comisción chi e o s’é atrovòu into mêzo a da génte che tò-u dìggo mi. Ghe dâvan do pagiàsso. L’àn interogòu tùtti a un a un e in sciâ fìn àn decîzo ch’o l’êa màtto. Ciù o s’inandiâva pe scrovîla (l’América!) e ciù quélli gh’â crovîvan. Eân ténpi dónde no l’êa fàçile avéi idêe nêuve e, sorvetùtto, dîle. E inte quélli ténpi se un, dîonescànpe, o l’êa conpromìsso tò-u caciâvan in prexón e chi s’é vìsto s’é vìsto. Se dòppo ti t’inventâvi quarcösa, te tortuâvan into tribunâle de l’Inquixiçión. E ’na vòtta la drénto ti poévi stâ segûo de fâ a fìn do Giordano Bruno. O Colónbo de fæti o l’à acapîo che-e cöse pe lê no se metèiva bén. «Chi sénto spùssa de bruxòu. Ghe veu sæximo» - o l’à pensòu. O l’é tornòu sciù a domandâ cös’avéivan conbinòu, e quélli gh’àn rispòsto ch’â cösa a l’êa ’n pitìn conplicâ. «Chi me vêuan métte into mêzo. Saiâ mêgio aciantâla li» Ma inte quéllo moménto gh’é vegnûo l’idêa d’andâ da-a regìnn-a. E quànde són stæti un in fàccia a l’âtra, lê o gh’à dîto: «Saiâ mêgio parlâ ciæo. Tànti gàlli che càntan no se fa mâi giórno. Ghe vàddo, ghe ritórno, ghe domàndo de quel’afâre... quélli càzan da-e nûvie... me dîxan de pasâghe ’n âtro giórno. Ma voî cöse ve credéi, che de quélli viâgi mi n’ò fæto pöchi? Sciâ Regìnn-a câa, cöse fémmo? Zughémmo a-i busciolòtti^[11]? Voî dîghelo a vòstro màio. S’o me ghe veu mandâ, conbinémmo. Âtriménti mi vàddo da ’n’âtra pàrte. Perché chi fra rè, minìstri, scensiâti l’é inùtile parlâne, tùtto ténpo pèrso. Ridæme i mæ papê che me ne vàddo.»

A sto pónto a regìnn-a a gh’a dîto: «Ma in sciâ fìn, voî cöse voéi?». «Tréi bàrchi...». «E gréndi quànte?». «Cómme quélli che pòrtan o vìn in scê Rivêe». «Va bén... pigiæveli e andæ». T’acapìsci com’a l’é? A ghe l’à dæti quéllo mæximo giórno. E lê, sciortîo da-o palàçio, o l’à inbarcòu òmmi e provìste, o l’à desccegòu e véie e o l’é partîo cómme ’n fùrgou^[12].

In giórno, ’na setemànn-a, in méize... ch’êan a bàgno e, amîa, amîa... alonghîvan o còllo ma l’América a no se vedéiva. E a ògni pitìn te vegnîva zu ’na boriànn-a. Fùrmini, lànpi zu a rótta de còllo. Tùtti avéivan poîa de finî a gànbe a l’âia. Dòppo ’na giornâ de tenpèsta, vegnîva bèllo e alôa se moîva da-o câdo. L’âia a pàiva ’n fórno. Tiâvan sciù a tésta e zu ’n’âtra boriànn-a. E ti ti dêvi domandâ a chi o gh’è stæto cös’a l’é ’na ténpesta da quélle pàrti. Són moménti, câo mæ, che lêvan o sciòu. Perché o mâ into mêzo di vénti s’o peu aciapâ ’n bàrco o tò-u stòcca cómme s’o foîse ’na trapétta. Co-o mâ gh'é pöco da fâ. L’ægoa a l’é asæ pêzo do fêugo. Perché con l’ægoa o fêugo ti ti l’amòrti. Ma l’ægoa cómme ti l’amòrti? Epû o mâ... o mâ com’o l’é bèllo. Quànde ti véddi quéllo cô de celèste... ti t’acoêghi li da-arénte e te s’àrve o cheu. Quélla bîxa ch’a sa de mâ, quélle ónde mesciæ da-o vénto che pâ che zêugan fra de lô! Ti ti o diêsci che sótta a quéllo celèste ghe coàn e tenpéste? Perché in sciô mâ no sèrve avéi sæximo ò aspertîxe^[13]. Co-o mâ se no ti gh’ê inmaginaçión ti ti te l’inmàgini de lóngo despægio. Quéllo che ti ti véddi da-a rîva o te pâ chi o sa cöse e in càngio o l’é nìnte. Ti peu caminâ quànte te pâ: ciù ti camìnn-i e ciù ti gh’æ stràdda davànti. Ti ti camìnn-i pe migiæa d’ôe, ti ti te créddi ch’o ségge finîo... e o coménsa alôa. Coscì figûrite quélli meschinétti cómme dovéivan êse alêgri. Avànti, avànti. E l’América? Chi o sa dond’a l’éa. E dòppo con tùtte quélle bócche che mangiâvan e provìste stâvan pe finî. E coscì àn comensòu a domandâse:

«Ma dónde stémmo andàndo? Sto diâo chi dond’o ne pòrta? No gh’é ciù röba da mangiâ... saiâ mêgio tornâ inderê». E coscì són andæti a parlâghe. «Ne despiâxe tànto... ne despiâxe tànto dîghelo in sciâ fàccia ma sta facénda chi a ne piâxe pöco. Voî rendéive cónto che no gh’é ni sànti ni àngei... ciù se va avànti e ciù se càzze da-a poêla inta brâxa. Avànti, avànti són bèlle paròlle ma chi se tràtta da pélle. Coscì se voéi, voî andæ pû avànti ma noiâtri tornémmo inderê».

E lê o gh’à rispòsto: «Se gh’avéivi st’intençión chi poéivi fâ a mêno de partî e pensâghe prìmma de l’ingàggio. Quànde s’acétta ’na cösa bezéugna pigiâ o rózzo e o bózzo^[14]. A-o mànco o fa coscì un ch’o l’à do coràggio. Quànde se da a paròlla, a dêve êse sacrosànta. E pe lónga, brùtta ò bèlla ch’a ségge a stràdda, perdîe! ciufîto un o se fa amasâ ma a sò paròlla a dêve êse quélla».

Ma bezéugna acapî ascì quélli meschinétti e conpatîli. Êse li into mêzo do mâ, sôli, abandonæ sénsa savéi dónde s’atrovâvan. Ògni giórno pægio a quéllo de prìmma e sénsa savéi dónde stâvan andàndo. O no dovéiva êse ’n bèllo atrovâse. Mi són ignorànte ma me métto inti sò pànni. Fâ tùtta quélla stràdda, arivâ... dónde? Voéi vîve e in càngio sentî a mòrte li da-arénte ch’a te dîxe: «Lasciæ ògni sperànsa...!». E quel’òmmo? Quel’òmmo ch’o savéiva ch’â tæra a gh’êa, o n’êa segûo e dovéi dî “me són sbaliòu”. Ma lê o l’êa abitoòu a parlâ pe convìnçe a génte. E coscì o gh’à dîto:

«Voî gh’éi raxón. Ma spartìmmo o méi into mêzo. L’é vêa che se tribólla ma òrmâi che ghe sémmo... fémmo coscì: andémmo avànti ancón in giórno e se n’atrovémmo nìnte se tórna inderê. A ve va bén coscì?».

«Se se tràtta ancón de ’n giórno – gh’àn rispòsto – poêmo acetâ. Ancón in giórno e dòppo gjémmo e prôe». E són andæti avànti. Ma chi vêgne o bèllo perché quéllo diâo, da cómme gjâvan i vénti, o l’avéiva za acapîo ch’â tæra a l’êa vixìnn-a.

«Intànto se camìnn-a – o pensâva – fémoli conténti che òrmâi ghe sémmo... mò-u sénto».

E de fæti a matìn dòppo: «Tæra... Tæra...! » E alôa tùtti a criâ, a sâtâ. Riéivan... cianzéivan... s’abrasâvan... avànti... avànti... e a-i perìcoli pasæ no ghe pensâva ciù nisciùn. In sciâ fìn gh’êan arivæ. - Òh, gràçie a-o Segnô sémmo arivæ. Drîa portæne ’n âtro mêzo lìtro... che con quéllo de prìmma fàn un. Dónca dond’êmo arestæ. Sciù Loîgi, fàtte sciortî o sciòu e contìnoa. Alôa, com’a l’ finîa ? - A l’é finîa bén. A l’é finîa che quànde tùtto o l’êa finîo àn coménsòu a métte in dùbio a scovèrta, a criticâ.

«Sci, voî éi raxón. No gh’é nìnte da dî. Séi ’n òmmo istroîo, sta chi a l’é l’América... ma voî ne séi segûo? E se dòppo o foîse ’n âtro lêugo?».

Ma lê o l’à mìssi co-e spàlle a-a miâgia: «Me despiâxe ma mi ne són segûo. Veu dî ch’apénn-a incontræ quarchedùn ghò-u domandæ e sentiéi co-e vòstre oêge se sta chi a no l’é l’América».

E quélli o giórno dòppo, apénn-a levòu o sô, són sbarcæ... e no savéivan dónde métte i pê. Se són atrovæ inte ’na forèsta da no crédde. Li e ciànte de leitûga gh’arivâvan sórva a-a tésta. Eh, se sa, quélli són pòsti sarvæghi^[15]... ma ti te l’inmàgini cöse són i èrboi? I èrboi li, câdo ò fréido, ghe són da quànde o Segnô o ghe l’à mìssi e són arestæ coscì. Li ti ti camìnn-i into mêzo a ’n véllo de ràmme intortignæ co-ê âtre ràmme ch’arîvan scìnn-a-o çê. Li l’èrba a l’é coscì stréita che se un o veu andâ avànti o dêve tagiâla co-o cotéllo. E cómme se no bastésse ògni pitìn ti t’incóntri ’na béstia sarvæga. Li, ti l’acapìsci, són cómme inte ’na risèrva. Ti gh’atrêuvi ascì o liofànte. P’andâ da quélle pàrti bezéugna êsighe abitoæ perché, pe de ciù, quànde mêno ti te l’aspêti, ti t’atrêuvi in fàccia l’òmmo sarvægo. E quéllo o l’é pêzo di lioìn: quéllo o te màngia a tochétti con tùtte e brâghe.

- E quélli? - Quélli? Gh’é acapitòu che intànto che conbatéivan co-a forèsta se són atrovæ fàccia a fàccia co-in tîpo bùffo co-a fàccia tùtta pituâ, mëzo nûo e co-in tésta ’na crésta de ciùmme. Se són fermæ. Se són fæti coràggio e gh’àn domandòu:

«Ehi! quel’òmmo! Chi séi?». «E chi ò da êse? Sòn in òmmo sarvægo. Ma voî chi ve ghe mànda chi?». «Vò-u diêmo quànde vediêmo o rè ch’o ve comànda».

E alôa l’àn portæ da-o sò rè ch’o l’êa un tùtto vestîo d’öo e co-in ciumàsso in sciâ tésta ch’o pàiva ’n sultàn mosulmàn. Quélli con asæ gàibo gh’àn dîto:

«Noiâtri vegnìmmo da lontàn e voriêscimo savéi se voî séi ò no séi americàn».

«Cómme dî? De dónde sémmo? Sémmo de chi ma cómme ghe dîxan a sti pòsti chi noiâtri no-o savémmo».

Ti amiâ ’n pitìn cómme procedéivan! Êan nasciûi li, inte l’América, e mànco o savéivan. Coscì ti te peu inmaginâ quélli into védili coscì sénsa malìçia. Àn comensòu a dîghe:

«Sémmo amîxi... fémmo amicìçia... sciàlla sciàlla^[16] a libertæ... sémmo tùtti fræ...»

E quélli ch’êan ancón in scî bàrchi quand’àn sentîo cös’acapitâva a tæra e che no gh’êa ciù perìcolo, zu tùtti. E quànde se són acòrti che quélli sarvæghi êan in bónn-a fêde àn comensòu a métili a-o landón. Ghe dâvan dötrei tòcchi de véddro coloròu e in càngio se pigiâvan pendìn d’öo, colànn-e d’argénto. E cavàgne pìnn-e d’öo e portâvan vîa co-ê carétte e tùtto perché inte quélli pòsti no savéivan cöse són e palànche. Perché l’òmmo sarvægo, mæ câo, de palànche o no ghe n’à e mànco ghe sèrvan. O comèrcio o l’é ’na demôa. A mi me sèrve ’n capéllo che ti gh’æ ti e mi gh’ò ’n vestî ch’o te piâxe. Dàmme o capéllo che mi te dàggo o vestî. Bâtémmo^[17] e cöse e sémmo a pòsto. Ma lô són di sarvæghi. Noiâtri in càngio sémmo ’na ràzza de génte civîle: gh’émmo e palànche e o govérno o ne-e pìggia co-e tàsce. Lazù, tàsce no ghe n’é. La no ghe distinçión fra ’n òmmo e l’âtro. Ògni òmmo sarvægo che ti ti véddi o l’é ’n òmmo pægio. Cöse ti dîxi? Che no gh’àn instruçión? Sci, ma intànto són tùtti di galantòmmi e scìnn-a quànde ti ti i tràtti bén no te fàn do mâ. Te spalàncan e bràsse quànde te védan e ti no ti ghe dêvi fâ prepoténse. Se quéllo o vêgne a fâte e caésse, ti no ti dêvi pigiâlo a câsci sedónca quéllo o te rispónde co-e frécce. E a l’é pròpio finîa coscì perché‘n giórno quélli (do Colonbo) àn comensòu a-andâ aprêuvo a-e dònne. E alôa són comensæ e ratèlle e-e discuscioìn; e quànde gh’àn dîto de lasciâ stâ e figêue quélli gh’àn rîzo in sciâ fàccia. Ghe dixéivan:

«Lasciæ stâ e dònne se no voéi che perdémmo a paçiénsa»

Ma quélli nìnte. Alôa a l’é deventâ ’na cösa séria perché a dî a veitæ quélle ghe stâvan. Câo mæ, l’òmmo giànco da quélle pàrte o l’é asæ aprexòu e bezéugna védde cómme se gh’asbrìan^[18] pe fâghe l’amô. - Sci, d’acòrdio... ma o cô? - O cô ti dîxi? Quélla, a sarvæga, se sôlo a l’asàzza l’òmmo giànco a no tò-u làscia ciù. O difètto ciù gròsso o l’é ch’a spùssa de pòrco. Ma, ch’a spùsse ò ch’a no spùsse, da quélle pàrte se un o gh’à ’na fìggia da maiâ o l’atrêuva sùbito chi s’â pìggia. Chi da noiâtri, ascì se ti ti gh’æ ’na regìnn-a quànde ti l’atrêuvi un ch’o s’â pìggia. Prìmma a dêve asazâne a-o mànco ’na vinténn-a. La pe spozâle e prêgan. Mîga cómme chi che-e fìgge da màio se stràgian. La apénn-a gh’àn l’etæ se spôzan. Perché la l’é tùtto fàçile. Quànde un o veu ’na fìggia, o s’â pìggia. Mîga cómme chi che ghe veu l’inpromìsso, o scìndico, o curàtto. O maiézzo^[19] l’àn conbinòu inte ’n mòddo ch’o fa poîa. Pe no parlâ di âtri paciûghi: o scrivàn, a déutta, o patrimònio. Se no ghe foîse tùtti sti paciûghi, ma ti ti o sæ quànte ciù maiézzi ghe saiéiva? Ma tornémmo lazù. Quélli continoâvan a dâghe drénto. Comensâva a xoâ quàrche lerfón. E e cöse són arivæ a ’n pónto tâle che quélli àn pensòu:

«Chi l’é mêgio fâ e valîxe prìmma che sccéuppe ’na boriànn-a».

E coscì àn aciapòu e sò stràsse e ciù röba ch’àn posciûo. Són sâtæ in scî bàrchi. Àn desccegòu e véie e dæto ch’â stràdda òrmâi a conoscéivan, són tornæ a câza inte ’n moménto. E quéllo ch’o l’é sucèsso a-o sò ritórno, pe quànte un o l’àgge inmaginaçión o no-o sò-u peu inmaginâ. Figûrite ti cómme són arestæ tùtte quélle migiæa de persónne quand’àn vìsto a procesción de tùtto quéllo gh’àn portòu. Sarvæghi incadenæ, papagàlli, scìmie africànn-e, lioìn, lionfànti, cavàgne d’öo, tànte de quélle cavàgne che gh’é vosciûo di câri per portâli. E o Colónbo o l’é stæto riçevûo cómme ’n rè. Tùtti s’inzenogiâvan davànti a lê e ghe baxâvan e màn. E fèste no finîvan ciù. Ònoî... squacìn^[20]... fèste... e dòppo adâxo adâxo l’é comensòu e tribolaçioìn. Perché i invidiôxi ghe patìscian asæ quànde védan un ch’o l’arîva dónde lô no són boìn a-arivâghe. E coscì àn comensòu a intortignâlo inti tradiménti. E quel’òmmo ch’o l’avéiva superòu riéndo a cativêia do mâ, di vénti, con quélla di òmmi o gh’é arestòu masacròu. E lê ch’o l’êa arivòu co-i bàrchi pìn d’öo, de diamànti, de brilànti, o l’é stæto costréito a-andâ da-i fràtti, co-o figìn in bràsso, s’o voéiva mangiâ. E o rè mæximo, o diâo o sò-u pìgge – dòppo tùtto o bén che lê o gh’à fæto o l’andâva de regàtta^[21] co-î âtri pe dîne mâ. E in sciâ fìn o l’à fæto métte in prexón.

«Ma cómme? Dòppo tùtto quéllo ch’o fæto pe ti... ti doviêsci baxâ a tæra dónde camìnn-o... e ti ti me fæ métte e cadénn-e? Ma ti t’ê ’n Giùdda, in Baràbba. Ma che sàngoe ti gh’æ inte vénn-e? A-o pòsto do cheu ti gh’ê ’na prîa. Ma cómme? Mi t’ò dæto ’n móndo e ti ti me veu fâ pasâ pe màtto? Ma màtto ti o saiæ ti, brùtto pòrco de ’n inpostô. Vêgni fëua che te màngio o cheu!»

Coscì o gh’aviéiva dovûo dî. Ma o l’êa ’n sànto e o l’é arestòu co-o cheu stocòu sénsa nisciùn ch’o ghe désse ’na bónn-a paròlla de consolaçión. E àn fæto tànto che gh’àn portòu vîa a Scovèrta ascì. Cös’o l’é l’òmmo inte màn do Destìn. O l’é cómme ’na demôa inte màn de ’n figeu. A peu êse a ciù bèlla do móndo ma dòppo ch’o gh’à zugòu ’n pitìn o a càccia vîa. Ma sémmo de lóngo a-e mæxime. Pêuan cangiâ i ténpi ma o çervéllo de l’òmmo o l’é de lóngo quéllo. Se gh’é ’n òmmo capâçe, quand’o l’é vîvo, in càngio de tegnîlo in sce l’artâ, o pòrtan a-o maxéllo. Dòppo mòrto ghe fàn o monuménto. Ma quand’o l’é vîvo, no stæ a fâlo ciànze e lasciæ i sàsci a Prîa Lezæa^[22]. Va bén! Pigiémosene ’n âtro mêzo lîtro ch’o ne tîa sciù o cheu. Tànto de sto chi ti ne peu béive ’na bótte e no ti o sénti mànco.

- Eh, sci... o móndo o l’é brùtto. Ma ciufîto, dìmme ’n pitìn... ma ti ti o sæ de dond’o l’êa o Colónbo?

- De dond’o l’êa? Ti o véddi com’o l’é o móndo? Quand’o l’êa vîvo nisciùn o gh’à fæto câxo. Òua ch’o l’é mòrto o vêuan tùtti. Gh’àn provòu i françéixi ascì a dî ch’o l’êa o sò... e se no ghe són riêscîi lô a-arobâlo l’é pròpio perché no pêuan. Quélli faiéivan càrte fâse pe dî ch’o l’êa françéize. Ma a stöia a l’é a stöia... no gh’é nìnte da fâ: o Colónbo o l’êa italiàn... ànsci zenéize... d’altrónde no gh’é a sò câza sciù in Sarzàn^[23]? E cómme tùtti i gréndi italién, o Tàscio, o Rafaéllo, o Dànte, o Marcôni, lê o l’à portòu âto o génio italiàn. Co-o sò voéi o l’à saciûo convìnse l’ignorànsa e o l’à scovèrto l’América perché o l’êa lê. S’o l’êa ’n âtro cös’o scrovîva? Sò làlla o scrovîva, sò làlla... In càngio quéllo o s’é inventòu l’inposcìbile... e s’o gh’avésse avûo i apòggi giùsti... s’o gh’avésse avûo i mézzi che gh’é a-a giornâ d’ancheu... ma quéllo d’Amériche o te ne scrovîva ’na vinténn-a...! A-a tò salûte Gioanìn...

Nòtte

1. camàlli " camàllo : facchini " facchino: Ma qui è riferito agli scaricatori del porto
2. ciamâta : chiamata: Era una forma di arruolamento dei lavoratori. La ditta che aveva l’incarico di scaricare una nave “chiamava” per nome gli scaricatori che voleva assumere per quel lavoro.
3. ciàciare " ciàciara : chiacchiere " chiacchiera
4. zinzanâvan " zinzanâ : gironzolavano " gironzolare
5. fainòtto : colui che vende farina. Ma è anche il panattiere o il fornaio
6. giànco de Sant’Òrçéize : vino bianco fatto con le uve di Sant’Olcese
7. Perdiesànn-a: perdinci, perbacco
8. giàssa : ghiaccio... che in genovese è femminile... a giàssa
9. intrante: capace, che è dentro le cose
10. te métan a-o landón " métte a-o landón : ti prendono in giro
11. zughémmo a-i busciolòtti: giochiamo ai bussolotti, facciamo per scherzo
12. furgòu : razzo, fuoco artificiale
13. aspertîxe: furbizia
14. o rózzo e o bózzo : il buono e il cattivo
15. sarvæghi " sarvægo : selvaggi"selvaggio
16. sciàlla sciàlla : evviva
17. bâtémmo " bâtâ : scambiamo, barattiamo " scambiare, barattare
18. asbriâse = lanciarsi, avventarsi
19. maiézzo = matrimonio
20. squacìn : inchino, inchini
21. andâva de regàtta " andâ de regàtta: faceva a gara "fare a gara, gareggiare"
22. Prîa Lezæa : Pietralavezzara. Il riferimento è al fatto che là c’erano cave di marmo per fare i monumenti
23. In realtæ a Câza do Colónbo a no l’é in Sàrzan, ma l’êro o se peu perdonâ

Âtri progètti

• w:lij:Enrico Carlini