A préiza de Geruzalèmme
| ←torna a-a lista di atri scriti | A préiza de Geruzalèmme de Testo tradûto parçialmente da-i Annâli do Càfaro |
| riproduçion aotorizâ da-o sciô Carlini |
Liberaçión do Levànte
A préiza de Geruzalèmme (coménso do Lìbbro do Càfaro)
I òmmi instroîi àn contòu tùtto quèllo che l’é acapitòu scìnn-a da-o prìnçìpio do móndo; coscì mi ch’ò vìsto cómme e quànde Geruzalèmme e Antiòchia insémme a tùtti i âtri pòrti e çitæ do Levànte són stæte liberæ da-o domìnio di Tùrchi e di Saracìn, ò pensòu bén de contâlo e fâlo savéi a tùtti. A-o ténpo do Pàppa Urbâno II de bónn-a memöia, o dùcca Gofrêdo co-o cónte de Fiàndra e tànti âtri òmmi nòbili, che dexiderâvan andâ a-o Sepórto do Segnô, són vegnûi a Zêna, e chi se són inbarcæ in sce ’n bàrco zenéize a nómme Pomélla e dónca se són dirètti co-i zenéixi vèrso Lisciàndria. Dòppo són stæti portæ scinn-a-e pòrte da çitæ de Geruzalèmme sott’a-a scòrta de dötréi sordàtti saracìn. Dæto che voéivan intrâ inta çitæ pe vixitâ o Sànto Sepórto gh’é stæto proibîo d’intrâ scìnn-a quànde no avésan pagòu a tàscia de ’n södo de Bizànçio.
I Crestién che êan vegnûi pe portâ o sò òmàggio a-o Sepórto, apénn-a àn conosciûo a voentæ di Saracìn, àn sùbito comensòu a pagâ quéllo che gh’êa domandòu. Pû o dùcca Gofrêdo ch’o l’êa un di òmmi ciù inportànti o no l’à pagòu sùbito a sò pàrte cómme i âtri; o sò servitô, ch’o portâva lê i dinæ do dùcca, o s’êa ’n pitìn alontanòu; intànto chò-u dùcca o-o ciamâva un di goardién o gh’à dæto ’n pùgno in sciô còllo; o dùcca o l’à soportòu con paçiénsa, ma o l’à pregòu Dîo che, prìmma de moî, o ghe concedésse de vendicâse co-a spâ de ’n’òféiza coscì grànde. Dòppo avéi pagòu o sò södo o dùcca o l’é intròu co-i âtri inta çitæ e àn celebròu o sò rîto religiôzo in sciô Sepórto do Segnô, in scî âtri pòsti sànti e inta câza de Betlèmme e són pöi andæti scinn-a-o Giordàn, dónde o Crìsto o l’êa stæto batezòu da-o Gioâne. Pasòu træ giórni da quand’êan arivæ són tornæ a Lisciàndria, de lóngo sott’a-a scòrta di sordàtti, da li, tórna a bòrdo da Pomélla, són tornæ co-o Zenéixi a Zêna.
O dùcca Gofrêdo sénsa pensâghe ’n moménto o l’é andæto a Saint Gilles e insémme a-o Raimóndo cónte de quélla çitæ, e con tànti âtri cónti e baroìn de quélle pàrte, àn comensòu a parlâ da necescitæ de liberâ o Sànto Sepórto. Inte quélla rionión àn decîzo de védise tórna quàrche giórno dòppo a Le Puy-en-Velay e de firmâ ’n pàtto ch’o i metéiva tùtti a-o servìçio do Segnô. Into perîodo de ténpo pasòu pe l’apontaménto a vôxe a s’é spantegâ pe quélla región; coscì són stæti dózze i òmmi che se són rionîi e àn discùsso pe tréi giórni inte che mòddo servî o Segnô e cómme aviéivan posciûo òrganizâ o viâgio pe Geruzalèmme. Inta néutte do tèrso giórno l’é acapitòu che l’Arcàngiou Gabriæle o s’é prezentòu in séunno a-o Bertomê, un de quélli dózze, e o gh’à dîto: «Tîite sciù Bertomê » E lê o gh’à rispòsto: «Ti chi t’ê, scignôro? » «Són l’Àngiou do Segnô, a Sò voentæ a veu chò-u sò Sepórto o ségge liberòu da-e màn di Saracìn. Pe sta raxón chi métite a crôxe in sciâ spàlla drîta e domàn co-i tò conpàgni vànni da-o véscovo de Le Puy e ti ghe diæ ch’o mànde insémme a ti ’n sò raprezentànte a-o Pàppa Urbâno II e ch’ò vén sùbito de spréscia pe mostrâ a-o pòpolo cómme arivâ a Gereuzalèmme pò-u perdón di pecoéi ». Coscì l’é stæto fæto. O Pàppa dòppo avéi saciùo de l’apariçión de l’Àngiou, sénsa pèrde ténpo o s’é incaminòu e o l’é arivòu a Le Puy-en-Velay.
Chi dòppo avéi radunòu bén bén de nòbili, de prìnçipi, de cónti e de dùcchi e d’ògni âtro Crestiàn rìcco e pövou, zóveno e ançiàn, o l’à ordinòu a tùtti d’andâ a-o Sànto Sepórto pò-u perdón di pecoéi. Dòppo avéi sentîo o discórso do pontéfice tùtti, gréndi e picìn, con tànta umiltæ se són inzenogiæ e àn pigiòu a crôxe chò-u Pàppa o gh’à dæto. Fra i òmmi ciù inportànti gh’êa o Raimóndo cónte de Saint Gilles, o Gofrêdo dùcca de Bogión, ch’o l’é quéllo ch’o l’à comensòu tùtto, o Bardovìn sò fræ, o cónte de Fiàndra, l’Ûgo Màgno, o Boemóndo, o Tancrêdi e tànti âtri che saiæ tròppo lóngo fâ a lìsta di sò nómmi. In tùtto êan sciusciantamîa sordàtti segóndo quéllo ch’ò posciûo sentî. Àn pigiòu Nicêa inte l’ànno 1097 e a gràçia do Segnô a l’à aconpagnæ pe tùtto o viâgio coscì són de lóngo stæti amîxi e no àn avûo nisciùn fastìdio e tùtti són arivæ umilménte scinn-â Antiòchia.
Prìmma che i Prìnçipi se metésan in viâgio de dónde àivan riçevûo a crôxe e a benediçión apostòlica, o Pàppa o l’à mandòu, cómme tùtti domandâvan, o véscovo de Grenoble e o véscovo d’Orànge a Zêna, dónde són arivæ fîto. Àn radunòu a génte zenéize inta gêxa de Sàn Scî e àn spiegòu a raxón pi-â quæ êan stæti mandæ: o perdón di pecoéi pe chi fîse andæto a difénde o Sànto Sepórto. In ciù àn domandòu che tànti partìsan co-e galêe vèrso o Levànte pe conbàtte insémme a-i Prìnçipi. A quélli che partîvan i véscovi àn promìsso a vìtta etèrna. Dòppo êse stæti a sentî sta prédica chi tànti di ciù inportànti çitadìn àn pigiòu a crôxe, fra quèsti gh’êa l’Ansèrmo Raschæio, l’Òbèrto fìggio do Lanbèrto De Mæn, l’Òbèrto Bàsso da Îzoa, l’Ingón Flaón, o Dodón d’Avocâto, o Lanfrànco Rêuza, o Pasquâ Noscénçio, l’Astôre, o Ghigèrmo do Bón Segnô, l’Òpizón Mùsso e bén bén di âtri, coscì da poéi armâ dózze galêe e ’n sandolìn. Són partîi pò-u Levànte into méize de Lùggio.
Pöchi giórni dòppo són arivæ vixìn a-o sciùmme Solìn e són intræ into pòrto ciamòu Sàn Scimón ch’o l’é lontàn da-a Antiòchia dêxe mìggia. I sordàtti françéixi êan za li da ’n méize e àivan mìsso l’acanpamènto sott’a-e miâge de Antiòchia; quand’o Boemóndo fìggio do Robèrto Goiscàrdo, dùcca de Pùlia, ò l’à saciûo che-i Zenèixi êan arivæ, o l’é andæto alôa con çénto sordàtti a Solìn e o l’à comensòu a pregâli perché andèsan a Antiòchia: «Câi fræ e conpàgni da goæra sànta, dæto che séi vegnûi da ste pàrte chi pe servî Dîo e éi çernûo cómme prémio a pâxe etèrna ve prêgo de pigiâ in scê vòstre spàlle o pèizo da goæra e a soportâne tùtti insémme e fadîghe». I Zenéixi sentîa sta preghêa chi àn pigiòu a decixón de mandâ a conbàtte seiçénto fra i mêgio òmmi de l’ezèrcito. Intànto mìlle Tùrchi êan sciortîi d’arescôzo da Antiòchia e marciâvan cóntra i Françéixi e i Zenéixi. O Boemóndo, apénna informòu che ’n nùmero coscì grànde de Tùrchi o stâva p’arivâ, de spréscia insémme a vintiçìnque cavaliêri zenéixi, o l’é corîo a dâ l’alàrme do pròscimo asâto a tùtto l’ezèrcito.
I Françèixi àn circondòu o Boemóndo prìmma ancón ch’o chinésse da cavàllo. Tùtti són montæ in scî sò e a-a spedîa són andæti cóntra i Tùrchi. I Tùrchi àivan circondòu i Zenéixi che rispondéivan a l’atàcco co-e spoæ e co-e lànse e in sciâ fìn tùtti i Zenéixi chi mòrto chi ferîo són restæ in sciô cànpo. Àn pigiòu a corónn-a do martìrio prìmma ancón d’avéi pigiòu a stràdda pò-u Sànto Sepórto e cómme màrtiri do Segnô i àngei l’àn mìssi in Paradîzo a-o fiànco di Macabæi. I Tùrchi conténti pi-â mòrte di màrtiri zenéixi se ne tornâvan felîçi a Antiòchia, ma o Boemóndo e tùtti i âtri, che corîvan pe diféndili, àn intercetòu i Tùrchi che êan ancón fêua de Antiòchia, l’àn masacræ e l’àn mandæ a patî e pénn-e de l’Infèrno insémm a-o Mòuma. In triónfo són tornæ a l’acanpamènto. O giórno dòppo àn fæto savéi a-i Zenéixi ch’êan restæ de goàrdia a-e galêe vixìn a-o sciùmme Solìn de vegnî co-e àrme necesâie pe l’asâto a-a çitæ
I Zenéixi, sentiâ l’anbasciâ, són andæti de córsa a Antiòchia armæ da-a tésta a-i pê. Ògni giórno conbatéivan valorozaménte insémme a-i sordàtti e a-i fànti françéixi cóntra i Saracìn ch’êan drénto a-a çitæ; inte sto conbàtte de contìnoo àn incontròu asæ dificoltæ sorviatùtto pe rifornîse de röba da mangiâ, de vestî e de tùtte quélle âtre cöse che són necesâie a-o còrpo. Àn continoòu a combatte coscì da-o méize de Òtôbre, quànde l’éa comensòu l’asédio a Antiòchia, scinn-a-o méize de Frevâ de l’ànno 1098.
O Segnô, ch’o l’agiùtta de lóngo chi crédde in Lê, o l’à dæto a-i Crestién che patîvan ste scarsitæ sto conséggio chi: «Sciusciànta cavaliêri vàdan con bén bén de fànti inta setemànn-a de carlevâ a-o pónte de færo, ch’o l’é lontàn da Antiòchia éutto mìggia ». Chi i crestién àn scovèrto treimîa cavaliêri tùrchi insémme a ’n gròsso nùmero de fànti ch’êan sciortîi da Antiòchia e s’êan acanpæ li pe portâ i sò atàcchi cóntra de lô. I sordàtti crestién són riêscîi a caturâ, sénsa che i Tùrchi s’òponésan, çinqueçénto boìn cavàlli e tànti vestî pregiæ. A-o venardì se són scontræ in conbatimènto co-i Saracìn prìmma do tramónto. Quèsti, intimorîi e pìn de poîa, àn abandonòu l’acanpamènto e són scapæ tùtti vèrso a çitæ. I Crestién àn fæto ’n gròsso botìn e són tornæ alêgri a-o sò acanpaménto.
I Tùrchi àn avûo coscì poîa dòppo sta batòsta chi che da alôa se són refuæ de sciortî e de conbàtte in cànpo avèrto cóntra i Crestién. Dòppo l’é acapitòu che doî fræ tùrchi, ch’êan de goàrdia a dôe tôre da çitæ dîte «e Seu», tocæ da-a Gràçia divìnn-a àn fæto savèi a-o Boemóndo che voéivan convertîse e dâ e tôre a-i Crestién. O Boemóndo o l’à sùbito rionîo i ciù inportànti raprezentànti de l’ezèrcito e o gh’à dîto: «Ve véuggio confiâ ’n grànde segrétto ma sôlo se v’inpegnæ a concêdime Antiòchia apénn-a mi l’aviö pigiâ pe gràçia de Dîo e se Dîo o no ne faiâ mancâ o sò agiùtto». Tùtti insémme a ’na vôxe sôla gh’àn rispòsto: «Ti-â concedémmo ». Alôa o Boemóndo o l’à fæto vegnî i doî fræ ch’àivan promìsso de consegnâghe e tôre che són stæti sùbito batezæ crestién da-o vèscovo de Le Puy-en-Velay e ch’àn ricexvûo bén bén de regàlli: vestî pregiæ e vâxi d’argénto e gh’àn dæto di nómmi nêuvi d’òrìgine crestiànn-a. Quésti, inta néutte, àn fæto montâ o Boemóndo e âtri çénto armæ scinn-â çìmma de dôe tôre.
A-o levâ do sô són chinæ da-e dôe tôre e se són spantegæ pi-â çitæ intànto che criâvan «Kyrie Eleyson, Kyrie Eleyson ». I Saracìn intimorîi e pìn de poîa into sentî quèlle vôxe àn comensòu a scapâ ò a rifugiâse inta ròcca e àn abandonòu a çitæ inte màn di Crestién. I Crestién ch’êan fêua de pòrte àn amasòu tùtti i Saracìn che çercâvan de sciortî. Dòppo són stæti padroìn da çitæ, dond’àn fæto ’n gròsso botìn. I Tùrchi che s’êan rifugiæ in sciâ ròcca, de giórno sciortîvan pe conbàtte cóntra i Crestién e tànti són stæti amasæ ò ferîi da-i Zenéixi e da-i Françéixi. Chìnze giórni dòppo che Antiòchia a l’é stæta pigiâ, l’é arivòu o Kiwni-Ed-Daula-Kerbogagh prìnçipe de Mossul, rè da Pèrsia, scignôro de tùtti i Tùrchi, e o l’à comensòu a-asediâla; quàrche giórno dòppo l’é arivòu ascì o sò comandànte da goàrdia dîto o Lión Rósso, a càppo de ’n ezèrcito de çentomîa tùrchi, aconpagnæ da-e mogê e da-i fìggi. Gh’àivan con lô argénto e öo in grànde quantitæ, vestî pregiæ e ògni ràzza de bèstie, cavàlli, beu, crâve, montoìn, camélli. Àn mìsso o sò acanpaménto, ch’o l’êa làrgo dêxe mìggia, inti contórni d’ Antiòchia. I Crestién, seræ inta çitæ, asediæ da ’n ezèrcito coscì grànde, àn comensòu a sentî a mancànsa de röba da mangiâ pe lô e pe-i sò cavàlli. Êan coscì mâ pigiæ che ’n âze o se pagâva vìnti södi de Poitiers ascì. Terorizæ àn comensòu a pregâ Dîo ch’o gh’àndésse in agiùtto inte quéllo moménto de perìcolo. I véscovi e i sacerdöti continoâvan a fâghe coràggio; o véscovo de Le Puy, pe cónto de tùtti i véscovi e i sacerdöti, a gh’à fæto sto discórso chi: «Câi fræ e sordàtti de Dîo che ve séi mìssi in sce sta stràdda chi pò-u perdón di vòstri pecoéi sponciæ da-a vixón angélica mandâ da Dîo a-o Bertomê, òmmo giùsto e bón, e ch’o l’é stæto segnòu da l’Àngiou co-o ségno da crôxe in sciâ spàlla e o l’à dîto a tùtti de sta vixón chi e éi segoîo o sprón do Pàppa Urbâno II, no agiæ poîa perché quéllo che Dîo o prométte a-i sò fedêli o l’arîva de lóngo a-a fìn; v‘ezòrto a zazunâ pe tréi giórni e a pregâ, dòppo andiéi cóntra i vòstri nemîxi con coràggio e con l’agiùtto de Dîo ».
Tùtti àn sùbito comensòu a zazunâ e a pregâ, intànto che fâvan a goàrdia a-e miâge e a-e tôre da çitæ. I Tùrchi ògni giórno s’avixinâvan a-e miâge e pigiâvan a-o landón i Crestién: «Perché ve mortificæ a sto mòddo chi co-a fàmme e co-o êse nûi, e co-o mangiâ càrne de cavàllo e de âze che són röba da mangiâ pe-i chén e i öxélli e no pe-i òmmi? E ghe fâvan védde o sò pàn giànco e intànto chò-u mangiâvan criâvan: «Dæne tórna inderê a çitæ, convertîve a-o nòstro Dîo, saiéi nòstri amîxi e ve daiêmo öo, argénto e tùtto quèllo che ve sèrve, se no faiéi coscì niâtri v’amasiêmo ». I Crestién ghe rispondéivan: «Taxéi chén ragiôxi, Dîo o l’é grànde e mizeicordiôzo e o ve sciachiâ sott’a-i pê ».
Tùtti i prìnçipi crestién àn mandòu Pêo l’Ermìtto e ’n âtro sacerdöte cómme anbasciatoî a-o prìnçipe de Mossul pe invitâlo a-abandonâ a tæra ch’a l’êa stæta do Pêo, l’Apòstolo. O prìnçipe de Mossul o gh’à parlòu coscì: «Voî parlæ a tòrto e sénsa giudìçio, voî séi vegnûi da lontàn e co-o tradimènto ne levæ a nòstra pàtria, dî a-i vòstri prìnçipi che ne restitoìscian a nòstra tæra e niâtri i lasciêmo andâ vîa sénsa dànno ». I anbasciatoî àn dîto e àn sentîo tànte cöse; àn provòu a convìnce o prìnçipe de fâ ’n conbatiménto fra çìnque crestién cóntra âtretànti saracìn e Antiòchia a saiæ stæta di vincitoî, ma o prìnçipe o l’à dîto ch’o no l’aviæ mâi açetòu. I anbasciatoî són tornæ e àn riferîo ògni cösa a-i véscovi e a-i prìnçipi che in sciâ fìn àn decîzo in sce conséggio di véscovi de pasâ ’na giornâ intrêga in preghêa perché Dîo o i ezaodìsse co-o mostrâghe a stràdda ciù segûa p’andâ cóntra i nemîxi.
A l’avixinâse da néutte, quànde e òraçioìn stâvan pe finî, l’Apòstolo Pêo o l’é conparîo into séunno a-o Pêo l’Ermìtto e o gh’à dîto: «Domàn ti raduniæ insémme i véscovi e i prìnçipi e a tùtti ti ghe diæ quéllo ch’òua te diö e che quèsta a l’é a voentæ do Segnô. Troviéi asoterâ inta gêxa ’na lànsa asæ lónga e a l’é quélla co-a quæ o Crìsto o l’é stæto ferîo a-o sciànco. Pigiæla con grànde rispètto e divoçión e sénsa poîa asbriæve cóntra i Tùrchi ». O giórno dòppo segóndo quéllo ch’àiva riferîo o Pêo l’é stæto torvòu a lànsa ch’a l’é stæta pigiâ con grànde divoçión. A-a séia l’é stæto mìsso insémme tùtto quéllo che restâva d’òrzo e de gràn e o l’é stæto dæto a-i cavàlli perché andésan ciù pìn d’agrécco in goæra.
O giórno dòppo àn celebròu a Méssa e àn fæto a sànta comenión, dòppo àn schieròu l’ezèrcito a stréuppe de sètte sordàtti, coscì o cónte Raimóndo o l’êa da ’na pàrte co-a sò stréuppa e con quélle de âtri doî prìnçipi, da l’âtra pàrte gh’êa o dùcca Gofrêdo co-a sò stréuppa e con quélle de âtri doî prìnçipi, into mêzo gh’êa o véscovo de Le Puy co-i sacerdöti e con tùtto o clêro ch’o l’êa vegnûo a Antiòchia e o portâva a lànsa do Crìsto, derê a lô vegnîva o Boemóndo e o Tancrêdi. I Tùrchi êan spartîi in dôe stréuppe e into mêzo àivan lasciòu ’n spàçio avèrto; quànde i Crestién són sciortîi e àn comensòu a marciâ vèrso a batàggia, o cónte Raimóndo da ’na pàrte e o dùcca Gofrêdo da l’âtra àn comensòu a conbàtte cóntra de lô.
O véscovo co-a lànsa do Crìsto, con tùtti i sacerdöti, aconpagnæ da-o Boemóndo e da-o Tancrêdi caminâvan into mêzo e cantâvan a gràn vôxe: «Segnô móstrite, giùdica a tæra, de tùtti i pòpoli ti t’ê o padrón ». Quànde àn atraversòu tùtto o spàçio e se són acòrti d’êse a-e spàlle di Tùrchi, àn vìsto in fàccia a lô bén bén de sordàtti armæ con de àrme giànche con inségne giànche e se dîxe che fîsan i àngei do Segnô, che quànde s’avixinâvan a-a lànsa do Crìsto, asbasciâvan e sò bandêe. Quànde i Tùrchi àn vìsto ch’êan asalîi a-e spàlle da ’n nùmero coscì grànde de sordàtti, pìn de poîa àn abandonòu e ténde co-i vâxi d’öo e d’argénto e co-i vestî pregiæ e con tùtto quéllo ch’o gh’apartegnîva.
I Crestién l’àn scorîi scinn-a-o pónte de færo e àn fæto ’na strâge ch’a l’à lasciæ quæxi tùtti mòrti in sciô cànpo. In sciâ stràdda do ritórno vèrso Antiòchia àn fæto ’n gròsso botìn into cànpo di Tùrchi e dòppo àn consegnòu comm’àivan promìsso a çitæ a-o Boemóndo. O Boemóndo ò l’à concèsso ’n priviêgio a-i Zenéixi cómme gh’é scrîto into regìstro into méize de Lùggio de l’ànno 1098. O Gioâne Camerâio o l’é stæto mandòu cómme anbasciatô a-o prìnçipe de Babilònia l’emîro Afdhal Ed-DjouJouscè perché o concedésse ’n sarvacondûto a-i sordàtti françéixi e a poscibilitæ de mercantezâ inte tùtte e çitæ e inte tùtti i pòrti de mâ scinn-â Geruzalèmme. O prìnçipe o l’à riçevûo l’anbasciatô di Françéixi con gréndi önoî e o gh’à fæto tànti regàlli; e o l’à fæto aconpagnâ da ’n sò emisâio ch’o ghe fésse stràdda e o ghe désse i mercoéi pe-i Françéixi inte tùtte e çitæ.
Avûa a disponibilitæ do prìnçipe de Babilònia, i prìnçipi françéixi se són mìssi sùbito in camìn vèrso Geruzalèmme dónde, apénn-a arivæ, àn mìsso a çitæ sott’asédio; àn comensòu a conbàtte valorozaménte; ma àn trovòu distrûte tùtte e cistèrne de l’ægoa ch’êan fêua da-a çitæ. Coscì ògni giórno dovéivan andâ a pigiâ l’ægoa into Giordàn. L’asédio o duâva da ’n méize quànde i Zenéixi Ghigèrmo Inbriægo e sò fræ o Prìmmo són arivæ a Giàffa con dôe galêe; ma dæto che teméivan e incurscioìn di Saracìn e no poéivan lasciâle sénsa sorvegiànsa, l’àn demolîe e àn trasportòu tùtto o legnàmme, perché pensâvan ch’o ghe poéiva vegnî bén pe costroî màchine da goæra pe pigiâ a çitæ. E coscì són andæti a Geruzalèmme, dónde són stæti riçevûi da-i Crestièn. E gh’é stæto dæto l’incàrego de stabilî cómme pigiâ a çitæ. Inte quarànta giórni i Zenéixi àn costroîo quélle màchine da goæra che són servîe a espugnâ a çitæ ch’a l’é stæta pigiâ e tùtti i Saracìn che gh’êa drénto són stæti amasæ fêua che quélli che s’êan rifugiæ inta tôre do Dàvide. Quésti no voèivan molâla e àn domandòu agiùtto a-o prìnçipe de Babilònia, ch’o vegnìsse in sò agiùtto co-o sò ezèrcito, ma dòppo vìnti giórni quélli ch’êan andæti da-o prìnçipe són tornæ e àn consegnòu a tôre a-i Crestièn. Quèsto o l’é acapitòu into méize de Lùggio de l’ànno 1099. Tréi giórni dòppo a conségna di scùddi, o prìnçipe de Babilònia o l’é arivòu co-in grànde ezèrcito e o s’é fermòu inta cianûa de Ramlah.
I Crestién ch’êan a Geruzalémme àn decîzo de dâ a costòdia da çitæ a-o dùcca Gofrêdo e l’àn fæto scignôro de quélli teritöi e goidæ da lê, sens’aspêtâ âtro, se són schieræ cóntra i Saracìn inta ciànna de Ramlah. A batàggia a l’êa comensâ quànde i Saracìn àn comensòu a scapâ e àn abandonòu o cànpo. I Crestién l’àn scorîi e n’àn amasòu bén bén e àn fæto ’n gròsso botìn into cànpo che quélli àivan abandonòu. Dòppo se són rionîi a Giàffa, dónde àn lasciòu o Gofrêdo ch’àivan nominòu rè. Dötréi àivan spréscia de partî e se són trovæ into pòrto de Laodicêa, âtri se són inbarcæ into pòrto de Sàn Scimón, ma tànti àn decîzo de restâ into Levànte. O Raimóndo cónte de Saint Gilles, o l’é andæto a Costantinòpoli; o Ghigèrmo Inbriægo e o Prìmmo sò fræ, che co-e sò màchine de légno fæte co-o légno de dôe galêe àivan permìsso de pigiâ Geruzalèmme, són partîi pe Zêna co-in botìn stramezuòu d’öo, d’argénto, e de prîe preçiôze, ch’àivan pigiòu into cànpo do prìnçipe de Babilònia. Són arivæ a Zêna co-îna galêa ch’àivan acatòu, o giórno da vigìlia de Dênâ; portâvan con lô e diciaraçioìn che Geruzalèmme a l’êa stæta conquistâ e a domànda d’agiùtto ch’àiva fæto o Patriàrca Dainbèrto, a nómme do Gofrêdo rè de Geruzalèmme. Apénn-a i Zenéixi àn sentîo e domànde d’agiùtto pi-â diféiza do Sànto Sepórto sùbito àn mìsso da pàrte e rouxîe civîli che i dividéivan, a-o pónto che da ’n ànno e mêzo êan sénsa Cónsoli e se són mìssi d’acòrdio. Tànti de lô àn pigiòu a crôxe. Són partîe vintisêi galêee e quàttro bàrchi vèrso o pòrto de Laodicêa.
I Zenéixi àivan mandòu e domànde d’agiùtto pi-â diféiza de Geruzalèmme a tùtte e çitæ da Lonbardîa ascì, coscì òmmi làichi e de gêxa, fra i quæ o véscovo de Milàn e o cónte de Biandrâte, con asæ cónti e marchéixi, àn formòu ’n grànde ezèrcito e se són mìssi in viâgio vèrso Costantinòpoli dónde gh’êa o Raimóndo, cónte de Saint Gilles, co-a lànsa do Crìsto. De la, tùtti insémme, són partîi pe Geruzalèmme ma pe ’n’âtra stràdda, despægia da quélla ch’àivan fæto i Françéixi ch’àivan conquistòu Antiòchia. In sciâ stràdda àn incontròu i Tùrchi de Korassan e l’é comensòu a goæra. I Crestién pi-â sò incapaçitæ són stæti quæxi tùtti ferîi ò amasæ e àn pèrso in sciô cànpo a lànsa do Crìsto. Pöchi, co-o cónte Boemóndo, són riêscîi a tornâ a Costantinòpoli.
I Zenéixi àn pasòu l’invèrno into pòrto de Laodicêa, dónde êan desbarcæ e chi àn saciûo a notìçia chò-u Gofrêdo, rè de Geruzalèmme o l’êa mòrto e o Boemóndo, scignôro d’Antiòchia, o l’êa stæto fæto prexonê da-i Tùrchi. Coscì i Zenéixi se són trovæ inte quélle tære do Levànte sénsa rè e sénsa prìnçipe. Se són mìssi d’acòrdio co-o Maorìçio, véscovo de Pòrto e ambasciatô apostòlico, de mandâ a ciamâ o Bardovìn, fræ do Gofrêdo, ch’o s’êa tegnûo pe lê a çitæ de Edéssa e de nominâlo rè de Geruzalèmme e a-o mæximo mòddo se són mìssi d’acòrdio pe nominâ o Tancrêdi, nêvo do Boemóndo, prìnçipe d’Antiòchia.
Lê o l’à mantegnûo i privilêgi ch’àivan òtegnûo da-o Boemóndo, fìggio do Robèrto o Ghiscàrdo, signôro d’Antiòchia. A stæ dòppo se són incaminæ co-e galêe e i bàrchi vèrso Geruzalèmme.
L’é o moménto de contâ quarcösa de quélli pòsti.Da Antiòchia a Laodicêa gh’é quæxi sciusciànta mìggia. Laodicêa a l’êa stæta ’na çitæ ciufîto grànde ma alôa a l’êa quæxi dezèrta e ghe stâva sôlo i sacerdöti alogiæ inta gêxa vescovîle. In arcónte grêgo, a nómme Filòcolo, ch’o ne vegnîva da Cîpro, o governâva a çitæ pe cónto de l’Inperatô Lisciàndro de Costantinòpoli. Inta çitæ gh’êa doî castèlli in sciâ colìnn-a e dôe tôre in diféiza do pòrto. Da Laodicêa a Gibéllo magiô, ch’a l’êa inte màn di Saracìn, gh’é dêxe mìggia e da Gibéllo a Tortôza quésta ascì inte màn di Saracìn gh’é quæxi trénta mìggia. Quæxi a meitæ stràdda, tra ste dôe çitæ ghe n’é vixìn a-o mâ âtre dôe picìnn-e, Vananæa, ch’a l’éa inte màn di Saracìn e Marachîa, distànte da quésta éutto mìggia, e ch’a l’apartegnîva a-i Grêghi de Laodicêa.
A meitæ stràdda fra ste dôe çitæ picìnn-e, sórvia ’n mónte lontàn quæxi ’n mìggio da-o mâ, gh’é ’n castéllo dîto o Merkàb, ch’o l’êa controlòu da-i Saracìn e o l’êa coscì bén fortificòu che sôlo a fàmme a l’aviæ posciûo fâlo càzze. Véuggio òua contâve comm’o l’é chéito sto castéllo ascì. O scignôro de quélla fortéssa o procuâva bén bén de dànni a-i Crestién. L’é acapitòu che ’n tâ Rainàldo Mazóir, fìggio de ’n âtro Rainàldo, capitànio de goàrdie do prìnçipe d’ Antiòchia e scignôro de Vananæa e Marachîa, o l’à fæto in pàtto con sto Saracìn chi e o gh’é diventòu asæ amîgo; pe sta raxón chi o Saracìn o chinâva de spèsso a Vananæa pe sta in conpagnîa co-o Rainàldo.
Insémme andâvan inte ’n bèllo bàgno tùrco ch’o l’êa in çitæ e dòppo andâvan inti giardìn e inti frutêti ch’êan pöco fêua da-a çitæ e pasâvan coscì quàttro giórni e quàrche vòtta de ciù ascì e mangiâvan e bevéivan, cómme ûza tra i Saracìn. Insémme andâvan a-o castèllo ascì dónde pasâvan in begùdde bén bén de giórni. Quésto o s’é ripetûo asæ vòtte; e l’é acapitòu che ’na vòtta o Crestiàn o l’é andæto dìarescôzo a-o castèllo con i sò sordàtti armæ; o l’à conquistòu o castéllo e o l’à scorîo o Saracìn. Gh’é stæto asæ entuxàsmo inte tùtte e tære do Levànte, perché quèllo castèllo o l’êa ’n pòsto asæ inportànte tra o mâ e Geruzalèmme e tùtto quèsto o l’é acapitòu inte l’ànno 1140. Tornémmo òua a Tortôza, ch’a l’é lontàn da Trìpoli quarànta mìggia, da Trìpoli a Gibelétto gh’é vìnti mìggia e âtretànta stràdda gh’é da chi a Béirot, méntre pe mâ ghe n’é sôlo dózze.
Da Béirot a Scidón ghe n’é âtre vìnti e âtre vìnti ancón da Scidón a Tîo e da Tîo a Àcco, méntre da chi scinn-â Hàifa ghe n’é dêxe e da Hàifa scinn-â Cezarêa vìnti e âtretànte da Cezarêa a Arzóf e da Arzóf scinn-â Giàffa ghe n’é dêxe e âttretànte da chi scinn-â Ascalón méntre da Giàffa a Aramlàt ghe n’é dôe. Geruzalèmme a l’é ’na çitæ de montàgna e a l’é distànte da-o mâ, vixìn a Giàffa, vìnti mìggia. Tùtte ste mezûe chi l’ò dæte ’n pitìn a-a belamægio perché ò caminòu e navegòu inte sti teritöi chi, ma m’é vegnûo in cheu e distànse sôlo òua che scrîvo tùtto quésto. Ma l’é mêgio tórna a parlâ de cómme ste çitæ chi de quæ sèmmo e distànse fra de lô són stæte pigiæ, da chi, cómme e quànde.
Àivimo dîto che Geruzalèmme a l’é stæta pigiâ da l’ezèrcito françéize con l’agiùtto di Zenéixi, sorviatùtto o Ghigèrmo Inbriægo e sò fræ o Prìmmo, che insémme a-i valorôxi sordàtti da çitæ de Zêna àn costroîo e màchine che into Lùggio de l’ànno 1099 àn fæto càzze a çitæ. Òua in càngio parlémmo de çitæ che inte periôdi despægi són stæte conquistæ. I Zenéixi a-o ségoito do rè Bardovìn àn pigiòu into méize de Lùggio Cezarêa a Arzóf.
I Zenéixi, into tornâ vèrso Zêna méntre êan vixìn a-a Romanîa, inte vixinànse de Ìtaca, àn intopòu a flòtta de l’Inperatô de Costantinòpoli, a-o comàndo do Cotròmilo. A l’êa costitoîa da sciusciànta salàndre de quæ sètte són stæte caturæ e bruxæ. Dòppo se són asbriæ co-e sò vintisêi galêe cóntra e âtre. O comandànte, quand’o l’à vìsto con che fùria aspresciâvan i Zenéixi, o gh’à mandòu di anbasciatoî pe tratâ a pâxe e coscì són arivæ a Corfù. Chi i Zenéixi e o comandànte grêgo àn deczo de mandâ o Rainàldo do Rodòlfo e o Lanbèrto Ghétto cómme anbasciatoî da l’Inperatô. Intànto se són fermæ pe tréi giórni a Corfù.
Inte sto periôdo són arivæ in pòrto éutto galêe grénde, éutto picìnn-e e ’n bàrco che ne vegnîvan da Zêna, càreghe de pelegrìn, e se són fermæ doî giórni. I un e i âtri se són cangiæ i salûi e gh’é stæto ’n mùggio de ralegraménti into sentî o racónto de quélli che ne vegnîvan da Cezarêa. Fra quélli arivæ da Zêna gh’êa o Màoro de Ciàssa Lónga e o Pagàn da Vòtta con tànti âtri òmmi nòbili ch’andâvan a Geruzalèmme a vixitâ o Sànto Sepórto. Són andæti dòppo insémme da-o Raimóndo, cónte de Saint Gilles, ch’o l’êa tórna partîo da Costantinòpoli pò-u Levànte e inte l’ànno 1101 àn conquistòu Tortôza. Dòppo chi-â çitæ a l’é stæta pigià l’é arivòu ’n mùggio de Tùrchi che l’àn mìssa sott’asèdio. I Crestién àn sùbito seròu e pòrte e àn avûo bén bén poîa. ’Na néutte l’é acapitòu che pe voentæ de Dîo, ch’o no trascûra mâi quèlli che confîan in Lê, s’é mostròu a-i Crestién sto miâcoo chi: e canpànn-e àn comensòu a sunâ e-e pòrte da çitæ se són avèrte. I Crestién àn pensòu d’êse stæti tradîi, ma apénn-a àn capîo che quèsto o l’êa acapitòu pe voentæ divìnn-a, tùtti se són asbriæ fêua in sciô cànpo di Saracìn e n’àn amasòu ’n mùggio e dòppo l’àn scorîi scinn-â Trìpoli.
O cónte de Saint Gilles ch’o l’êa stæto capitànio de sta vitöia chi o l’à comensòu alôa l’asédio a Trìpoli e o l’à tiòu sciù a ’n chilòmetro de distànsa ’n castèllo ch’o l’à ciamòu Mónte Pelegrìn fortificòu de miâge e de tôre e con tànte câze pe-i Crestién. Tùtti i giórni o cónte o fâva a goæra a-i Saracìn ch’êan terorizæ. Dòppo o cónte o l’à pigiòu mogê e o l’à avûo ’n fìggio a nómme Arfónso. Quànde o cónte o l’êa vegnûo inte ste tære chi o l’àiva lasciòu tùtti i sò posediménti inte màn de ’n bastàrdo a nómme Bertràndo Zavâta perché o no gh’àiva de fìggi. Quànde l’é nasciûo l’Arfónso e o l’àiva òrmâi costroîo o Mónte Pelegrìn o l’é restòu a l’asédio de Trìpoli scinn-a quànde no són arivæ i Zenéixi e quànde quésti són arivæ con lô o s’è mìsso a-asediâ Àcco e Gibelétto scìnn-a quànde no l’àn pigiæ.
O cónte o s’é tegnûo Gibelétto e o gh’à mìsso pe governâla ’n sò viscónte e o l’à dæto a tèrsa pàrte a-i Zenéixi che pe lô gh’àn mìsso cómme governatô l’Ansâdo Córso. Dòppo a conquìsta de Cezarêa e Arzóf i Zenéixi són tornæ a câza co-e galêe e o botìn ch’àivan fæto. Àn contòu a tùtti da vitöia e do triónfo che gràçie a Dîo àivan òtegnûo e són stæti riçevûi da tùtti con grànde feliçitæ. Dòppo àn contòu cómme àivan trovòu e cómme àivan lasciòu a tæra do Levànte, cómme àivan saciûo da mòrte do Gofrêdo e da prexonîa do Boemóndo. Àn contòu ascì che tùtti quélli ch’êan la àivan poîa de pèrde e tære e i castélli, ma che s’êan recilæ quànde àivan saciûo che lô êan arivæ into pòrto de Laodicêa; o Bardovìn o gh’é andæto incóntra da-a çitæ de Edèssa e o l’é stæto convìnto da lô a-açetâ o régno de Geruzalèmme e a-o mæximo mòddo àn òfèrto Antiòchia a-o Tancrêdi. Tùtte ste cöse chi mi, o Càfaro ve-e pòsso contâ perché êa prezénte e l’à vìste.
I Zenéixi àn pasòu l’invèrno a Laodicêa e da quélle pàrte àn fæto bén bén de cöse in önô do Segnô e àn trafugòu dózze colònne de màrmo, ch’êan into palàçio do Giùdda Macabêo e l’àn caregæ in sce ’n bàrco. Êan lónghe chìnze pàrmi e êan coloræ de rósso, vèrde e giâno e êan coscì lùstre che se ghe poéiva spêgiâ. Intànto che inta Pàsqua i Zenéixi êan in sciâ stràdda pe Geruzalèmme, o bàrco ch’o navegâva co-e colònne vèrso Zêna, o l’à fæto naofrâgio into górfo de Satalîa. I Zenéixi ch’êan restæ inta çitæ, quànde àn sentîo sti racónti chi de spréscia àn armòu quarànte galêe p’andâ into Levànte dónde àn comensòu a conbàtte co-o rè Bardovìn e co-o cónte Raimóndo pe pigiâ Àcco e Gibelétto.
O rè Bardovìn, comm’o l’àiva promìsso, e cómme gh’é scrîto into regìstro di privilêgi de Zêna, o l’à fæto scolpî i dirìtti di Zenéixi a létere d’öo inta tribùnn-a do Sànto Sepórto. E quésto o l’é stæto inte l’ànno 1105. I Zenéixi àn avûo dòppo da-o rè a tèrsa pàrte de Àcco, ’na stràdda vixìnn-a a-o mâ e ’na réndia de seiçénto scûi de Bizànçio a l’ànno. Into mæximo ànno àn fæto ’n acòrdo co-o rè Bardovìn p’òtegnî a tèrsa pàrte de quéllo che gh’êa fêua da-e miâge da çitæ, ch’apartegnîvan a-o mæximo distréito e gh’àn mìsso, cómme aministratô, o Scigibàldo, canònico de Sàn Loénso; dòppo i Zenéixi són tornæ trionfànti a Zêna. In pitìn dòppo o cónte Raimóndo o l’é mòrto in sciô Mónte Pelegrìn ch’o l’é pasòu inte màn de sò nêvo o Ghigèrmo de Giordània, ch’o l’à informòu i Zenéixi da mòrte do cónte e o gh’à domandòu o sò agiùtto pe pigiâ Trìpoli.
L’Arfónso, ch’o l’êa ancón in figeu, o l’é stæo portòu da-i sordàtti a Saint Gilles e a génte de quélla tæra ch’àivan promìsso o sò servìçio a-o Bertràndo Zavâta, òua àn zuòu fedeltæ a-o figeu co-o prométighe de mantegnîla scìnn-a ch’o no fîse cresciûo. O Bertràndo o l’à lasciòu a tæra a-o figeu e o l’é andæto a Zêna dond’o l’à domandòu chò-u pigésan con lô p’andâ a pigiâ Trìpoli. I Zenéixi, sentîo e so preghêe e-e sò promìsse e spronæ ascì da-i anbasciatoî do Ghigèrmo de Giordània, àn armòu sciusciànta galêe e co-o Bertràndo aprêuvo són arivæ a Trìpoli ch’àn sùbito asediòu scìnn-a quànde con l’agiùtto de tànte màchine da goæra e ’na grànde fadîga, l’àn conquistâ. Ma a-o Ghigèrmo de Giordània gh’é despiaxûo l’arîvo do Bertràndo e o gh’à proipîo d’intrâ in çitæ e d’andâ pe-i tern tùtti in gîo a-a çitæ. O l’à informòu o Tancrêdi ch’o l’êa a Antiòchia, de l’arîvo do Bertràndo e o gh’à domandòu d’agiutâlo a scorîlo.
O Tancrêdi o l’é vegnûo con tànti sordàtti e intànto ch’o l’êa in viâgio l’é acapitòu che i scudiêri do Bertràndo són intræ inti cànpi do Ghigèrmo de Giordània, ch’o l’é sùbito chinòu a cavàllo da-o castéllo e intànto ch’o corîva cóntra i scudiêri, un de quèsti o gh’à trapasòu a gôa co-îna fréccia e lê o l’è mòrto. O Bertràndo, conténto de sta mòrte chi, o l’à òcupòu o Mónte Pelegrìn e a pàrte de Trìpoli fêua da-a çitæ ch’o l’à dòppo spartîo co-i Zenéixi. Coscì a tèrsa pàrte de drénto e de fêua de Trìpoli, e dôe pàrte de Gibelétto chò-u cónte Raimóndo o s’êa tegnûo pe lê són stæte dæte a-i Zenéixi into méize de Lùggio de l’ànno 1100 e o Bertràndo o l’à zuòu in sce l’acòrdo ma o no n’à tegnûo cónto pe quéllo ch’o rigoardâva Trìpoli.
Coscì i Zenéixi se són tegnûi tùtta Gibelétto da quæ dôe pàrte són stæte dæte in costòdia a l’Ûgo Inbriægo e a tèrsa pàrte a l’Ansâdo Córso e àn mandòu a Trìpoli i sò anbasciatoî p’òtegnî quélla pàrte da çitæ ch’a ghe tocâva e dòppo són andæti a pregâ into Sànto Sepórto. O Bertràndo o l’à scorîo i anbasciatoî da-a çitæ e o no l’à mantegnûo o sò zuaménto. I Zenéixi tornæ da-o Sànto Sepórto àn rifornîo Gibelétto de tùtto quéllo che l’êa necesâio e l’àn lasciâ a l’Ûgo e a l’Ansâdo, perché l’aministrésan con sæximo. Inte quéllo mæximo ànno 1109 quànde Tripoli a l’é stæta conquistâ són tornæ in triónfo a Zêna.