|
O nòstro Abóndio, ch’o no l’êa nòbile, ni rìcco, coragiôzo ancón mêno, o s’êa dónca acòrto, prìmma squæxi de tocâ i ànni da discreçión<ref>discreçión: do giudìçio</ref>, d’êse, inte quélla societæ, cómme ’n vâzo de tæra chéutta, costréito a viagiâ insémme con tànti vâzi de færo. O l’avéiva alôa, asæ de bón gràddo, ubidîo a-a parentêla, ch’a l’avéiva vosciûo præve. A dî a veitæ, o no l’avéiva ciù de tànto pensòu a-e òbligaçioìn e a-i fìn elevæ da misción a-a quæ o se dedicâva: procuâse quarcösa pe vîve con quàrche còmodo, e métise inte ’na condiçión riverîa e fòrte, gh’êan parsciûe dôe bónn-e raxoìn pe ’na tâle scèlta. Ma ’na qualónque condiçión a no protézze ’na persónn-a, a no l’asegûa, che scìnn-a ’n çèrto pónto: nisciùnn-a a gh’inpedìsce de fâse ’n sò scistêma particolâre. Præ Abóndio, òcupòu continoaménte a pensâ a-a sò pâxe particolâ, o no dâva a ménte a quélli vantàggi, p’avéi i quæ bezeugnésse adêuviâse bén bén, ò arischiâse ’n pitìn. O sò scistêma o conscistéiva mascimaménte into sghindâ<ref>sghindâ = scansare, evitare, schivare</ref> tùtte e questioìn, e into cêde, inte quélle ch’o no poéiva sghindâ. Neotralitæ dezarmâ inte tùtte e goære che ghe scciupâvan in gîo, da-e contéize, alôa frequentìscime, fra a gêxa e l’aotoritæ secolâ, fra o sordàtto e o çitadìn, fra nòbili e nòbili, scìnn-a a-e questioìn fra doî vilén, nasciûe da ’na paròlla, e decîze a pùgni, ò a cotelæ. S’o s’atrovâva asolutaménte costréito a çèrne<ref>çèrne = scegliere</ref> fra doî che ratelâvan<ref>ratelâvan (ratelâ) = bisticciavano, litigavano (bisticciare, litigare) – ratèlla = lite, litigio</ref>, o stâva co-o ciù fòrte, ma de lóngo a-o redòsso, e procuàndo de mostrâ a l’âtro che lê o no gh’êa nemîgo de sò voentæ: pàiva ch’o ghe dixésse: ma perché no éi saciûo êse voî o ciù fòrte? mi me saiéiva mìsso da-a vòstra pàrte. Stàndo a-a làrga da-i prepoténti, mostràndo de no védde e sò prepoténse inprovîze e capriçiôze, aderìndo con sogeçión a quélle ch’avésan ’n’intençión ciù séria e ciù meditâ, costrinzéndo, a fòrsa de squacìn e de rispètto cordiâle, i ciù rùsteghi e supèrbi ascì, a fâghe ’n fatorîzo, quand’o l’incontrâva pe-a stràdda, o meschinétto o l’êa riêscîo a pasâ i sciusciànt’ànni, sénsa gròsse boriànn-e.
Ma no l’é ch’o no l’avésse lê ascì o sò pitìn de ràggia ’n còrpo; e quéllo contìnoo ezercitâ a paçiénsa, quéllo dâ coscì de spésso raxón a-i âtri, tùtti quélli bocoìn amâi colæ<ref>colæ-òu-â (part.pass. di colâ) = ingoiate-o-a (ingoiare, deglutire, tranguggiare)</ref> ’n scilénçio, ghe l’avéivan inasprîa a-o pónto che, s’o no l’avésse, de manimàn, posciûo dâghe ’n pitìn de sfêugo, a sò salûte a n’aviéiva seguaménte patîo. Ma scicómme in sciâ fìn gh’êa dòppo tùtto a-o móndo, e da-arénte a lê, de persónn-e che lê o conoscéiva bén pe no êse bónn-e a fâ do mâ, coscì o poéiva quàrche vòtta dâ sfêugo con quélle a-a rouxîa46rouxîa<ref>rouxîa = malumore, rancore</ref> pe tànto ténpo reprèssa, e levâse a coæ d’êse ’n pitìn prepoténte, e de criâ a tòrto. Ma o l’êa ’n inflescìbile censô di òmmi che no se regolâvan cómme lê, ma quand’a censûa a poêse êse ezercitâ sénsa nisciùn perìcolo, pe quànte lontàn. O vìnto o l’êa a dî pöco ’n audaçiôzo; l’amasòu o l’êa de lóngo stæto ’n òmmo sospètto. A chi se sæ, ch’o se foîse mìsso a sostegnî e sò raxoìn cóntra ’n poténte, e o finîva co-a tésta rótta, præ Abóndio o savéiva atrovâ de lóngo quàrche tòrto; cösa pe nìnte difìçile, perché a raxón e o tòrto no són mâi spartîi co-in tàggio coscì ezàtto, ch’ògni pàrte a l’àgge sôlo de l’unn-a ò de l’âtro. Sorvetùtto dòppo, o declamâva cóntra quélli prævi che, a sò réizego47réizego<ref>réizego = rischio - reizegâ = rischiare</ref>, pigiâvan e pàrte de ’n meschìnétto òprèsso, cóntra ’n prepoténte fòrte. Sto chi voéiva dî acatâse bréighe48bréighe<ref>bréighe (bréiga) = brighe, fatidi, molestie, impicci </ref> a mùggi, voéi indrisâ e gànbe a-i stòrti; o dixéiva ascì con severitæ, ch’o l’êa mescciâse inte cöse secolæ, danezàndo a dignitæ da sànta misción. E cóntra sti chi o predicâva, ma de lóngo a quattr’éuggi, ò into mêzo a pöchìscime persónn-e, e tànto ciù fòrte, quànte sti chi êan conosciûi pe êse de quélli che no s’a pigiâvan, in cösa ch’a i tochésse de persónn-a. O l’avéiva dòppo ’na sò senténsa preferîa, co-a quæ o scigilâva de lóngo i discórsci in scescê ste argomentaçioìn chi: che ’n galantòmmo, ch’o s’avàrde, e o se ne stàgghe inti sò pànni, o no fà mâi brùtti incóntri.
Òua i mæ vintiçìnque letoî pêuan bén inmaginâse che inpresción o dovésse fâ in sce l’ànima do meschinétto, quéllo ch’o l’é stæto contòu. O resâto de quélli môri49môri<ref>môri (môro) = facce( ma in senso dispregiativo), ceffi</ref> e de quélle brùtte paròlle, a minàccia de ’n scignôro conosciûo pe no minaciâ inutilménte, in scistêma de vîve in pâxe, ch’o l’êa costòu asæ ànni de stùdio e de paçiénsa, distrûto inte ’n moménto, e ’n àtto da-o quæ no se poéiva védde cómme sciortîne: tùtti sti penscêi chi invexendâvan50invexendâvan<ref>invexendâvan (invexendâ) = confondevano, turbavano (confondere, turbare)</ref> a tésta bàssa de præ Abóndio. – Sò-u Loensìn o se poêse mandâ vîa co-in bèllo no, béh; ma o voriâ de spiegaçioìn; e cöse gh’ò da rispóndighe, pe amô do çê? E, e, e, sto chi ascì o l’é ’na tésta: in bæ51bæ<ref> bæ = agnello</ref> se nisciùn o-o tócca, ma se un o veu contradîlo… àhia! E dòppo, e dòppo, pèrso aprêuvo a quélla Luçîa, inamoòu cómme… Figioâmi, che, pe no savéi cöse fâ, s’inamôan, vêuan spozâse, e no pénsan a âtro; no se fàn càrego de tribolaçioìn inte quæ métan in meschinétto de ’n galantòmmo. Òh meschìn de mi! amiæ voiâtri se quélli doî môri dovéivan pe ’n davéi aciantâse in sciâ mæ stràdda, e pigiâsela con mi! E mi cöse gh’ìntro? Són fòscia mi che véuggio pigiâ mogê? Perché no són andæti ciù fîto a parlâ… oh amiæ ’n pitìn: brùtto destìn o mæ, che-e cöse a propòxito me vêgnan de lóngo in cheu ’n moménto dòppo l’òcaxón. Se me foîse vegnûo in cheu de sugerîghe che andésan a portâ a sò anbasciâ… - Ma, a sto pónto chi, o s’é acòrto chò-u pentîse de no êse stæto consegê e colaboratô de l’iniquitæ a l’êa cösa tròppo ingiùsta; e o l’à regitòu tùtto o venìn52 di sò penscêi cóntra quel’âtro ch’o vegnîva coscì a levâghe a sò pâxe. O no conoscéiva dòn Rodrigo che de vìsta e de reputaçión, ni o l’avéiva mâi avûo da fâ con lê, se no pe tocâ o pêto co-o ménto, e a tæra co-a pónta do sò capéllo, quélle pöche vòtte ch’o l’avéiva incontròu pe-a stràdda. Gh’êa acapitòu de difénde, in ciù de ’n’òcaxón, a reputaçión de quéllo scignôro, cóntra quélli che, a vôxe bàssa, sospiàndo, e tiàndo sciù i éuggi a-o çê, maledîvan quàrche sò soverciàia: o l’avéiva dîto çénto vòtte ch’o l’êa ’n rispetàbile cavagêo. Ma, òua, o ghe dâva into sò cheu tùtti quel’insùlti ch’o no l’avéiva mâi sentîo atriboîghe da-i âtri, sénsa interonpîli de spréscia co-în êuh. Arivòu, fra l’agitaçión de sti penscêi chi, a-a pòrta de câza sò, ch’a l’êa in fóndo a-o paizétto, o l’à mìsso de spréscia a ciâve, ch’o tegnîva za in màn, inta ciavéuia; o l’à avèrto, o l’é intròu, o l’à seròu con atençión; e, inpaçiénte d’atrovâse in conpagnîa fiâ, o l’à ciamòu sùbito: «Perpétoa! Perpétoa!», andàndo ascì vèrso o salòtto, dónde sta chi a dovéiva êsighe de segûo a métte töa pe-a çénn-a. A Perpétoa a l’êa, cómme ògnidùn o peu védde, a servitôa de præ Abóndio: servitôa afeçionâ e fiâ, ch’a savéiva ubidî e comandâ, a segóndo de l’òcaxón, soportâ a sò ténpo o mogógno e e fantaxîe do padrón, e fâghe a sò ténpo soportâ e sò, che diventâvan de giórno in giórno de lóngo ciù spésse, da quànde a l’avéiva pasòu l’etæ canònica di quarànta53, restàndo fantìnn-a54, pe avéi refuæ tùtti i partîi che gh’êan acapitæ, com’a dixéiva lê, ò pe no avéi mâi atrovòu ’n càn ch’o-a voêse, cómme dixéivan e sò amîghe.
«Vêgno,» a gh’à rispòsto, meténdo in sciô tavolìn, a-o mæximo pòsto, o fiaschétto do vìn preferîo de præ Abóndio, e a s’é mesciâ adâxo; ma a no l’avéiva ancón tocòu a ciàppa da pòrta do salòtto, che lê o gh’é intròu, co-in pàsso coscì inpedîo, co-în’espresción inti éuggi coscì inspaximâ55, co-îna cêa56 coscì sciâtâ57, che no saiéivan mànco servîi i éuggi aspèrti da Perpétoa, pe scrovî a-a prìmma che gh’êa acapitòu pe ’n davéi quarcösa de straordinâio.
46 rouxîa = malumore, rancore
47 réizego = rischio - reizegâ = rischiare
48 bréighe (bréiga) = brighe, fatidi, molestie, impicci
49 môri (môro) = facce( ma in senso dispregiativo), ceffi
50 invexendâvan (invexendâ) = confondevano, turbavano (confondere, turbare)
51 bæ = agnello
52 venìn = rabbia, stizza, odio, veleno
53 etæ canònica: i quarànt’ànni prescrîti da-a gêxa cómme etæ mìnima pe-e servitôe di prævi.
|
