I Spozoéi Inpromìssi (1840)/Capìtolo I: diferénse tra e verscioìn

| section = Cap.I

<div style="width:25em30em; margin:auto; font-family:serif; font-size:medium; text-align: justify">

Quéllo ràmmo do lâgo de Còmmo, vortòu a mêzogiórno, fra dôe cadénn-e contìnoe de mónti, tùtto fæto a bàie e a górfi, a segóndo do spòrze e do retiâse de quélli, o vêgne, tut’asémme a strénzise, e a pigiâ córso e figûa de sciùmme, fra ’n prementón1prementón<ref>notta n.1</ref> da-a drîta, e ’n’ànpia costêa da l’âtra pàrte; e o pónte, che la o l’unìsce e dôe rîve, pâ ch’o mòstre ancón ciù senscìbile a l’éuggio sta trasformaçión chi, e o ségne o pónto dónde o lâgo o finìsce, e l’Àdda o coménsa tórna, pe repigiâ nómme de lâgo dónde e rîve, alontanàndose ancón, làscian l’ægoa desténdise e diventâ ciù lénta in nêuvi górfi e in nêuve bàie. A costêa, formâ da-o depöxito de træ gròsse sciumæe, a chìnn-a arenbâ2 a doî mónti vixìn, un ciamòu o Sàn Martìn, l’âtro, con dîto lonbàrdo, o Resegone, pe vîa de tùtte quélle sò çìmme da-a fîa, ch’o pâ pe ’n davéi ’na gròssa særa: coscì no gh’é nisciùn, a condiçión ch’o ghe ségge in fàccia, cómme pe ezénpio d’in scê miâge de Milàn che amîan a setentrión, ch’o no-o védde sùbito, con quéllo contraségno, inte quélla lónga e avèrta cadénn-a de montàgne, da-i âtri mónti co-o nómme ciù sconosciûo e co-a fórma ciù òrdenâia. Pe ’n bón pésso, a costêa a va in sciù co-îna montâ lénta e contìnoa; dòppo a se rónpe in colìnn-e e in valétte, in rànpe e in asccianatûe, segóndo a fórma di doî mónti, e o travàggio de ægoe.

L’ùrtima estremitæ, tagiâ da-e fóxi de sciumæe, a l’é squæxi tùtta giæa e riseu3; o rèsto, cànpi e vìgne, spantegòu4 de bórghi, de vìlle, de cazæ; in quàrche pàrte bòschi, che se prolóngan sciù pe-a montàgna. Lécco, a prinçipâ de quélle tære, e ch’a da o nómme a-o teritöio, a l’é scitoâ pöco lontàn da-o pónte, in sciâ rîva do lâgo, ànsci a vêgne in pàrte a-atrovâse into lâgo mæximo, quànde sto chi o s’ingròscia: in gròsso bórgo a-a giornâ d’ancheu5, e ch’o s’incamìnn-a a diventâ çitæ. A-i ténpi quànde són sucèssi i fæti che stémmo pe contâve, quéllo bórgo, za inportànte, o l’êa ascì ’n castéllo6, e pe sto fæto chi o l’avéiva l’önô d’alögiâ ’n comandànte, e o vantàggio d’avéighe ’na goarnixón fìssa de sordàtti spagnòlli, che mostrâvan a modèstia a-e fìgge e a-e dònne do pàize, caresâvan de spésso e spàlle a quàrche marîo, a quàrche poæ; e, a-a fìn da stæ, no mancâvan mâi de spanpagiâse inte vìgne, pe areî7 l’ûga, e alegerî a-i contadìn e fadîghe da vendégna. Da l’unn-a a l’âtra de ste tære chi, da-e artûe a-a rîva, da ’na colìnn-a a l’âtra, corîvan, e côran a-a giornâ d’ancheu ascì, stràdde e crêuze, ciù o mêno ràpide, ò ciànn-e; de vòtte afondæ, asoteræ fra dôe miâge, dónde, alsàndo i éuggi, no scrovî che ’n tòcco de çê e quàrche çìmma de mónte; de vòtte elevæ in sce di terapìn scovèrti: e da chi a vìsta a s’alàrga in direçión de vedûte ciù ò mêno estéize, ma de lóngo rìcche e de lóngo nêuve, segóndo che i pónti despægi fàsan védde ciù ò mêno da scéna tut’in gîo e segóndo che sta pàrte chi o spónte ò a sparìsce. La ’n pésso, la ’n âtro, la ’na lónga estensción de quéllo spêgio d’ægoa grànde e de lóngo despægio; de sa lâgo, seròu a l’estremitæ ò ciù fîto pèrso inte ’n mùggio, inte ’n andâ e vegnî de montàgne e da màn a màn ciù spantegòu fra âtri mónti che se desténdan, a un a un, a-a vìsta, e che l’ægoa a reflètte a-a revèrsa, co-i paizétti pösæ in scê rîve; la ’n bràsso de sciùmme, dòppo lâgo, dòppo tórna sciùmme, ch’o se pèrde ascì inte ’n lùcido biscezâ8 fra mónti che l’aconpàgnan, asbasciàndose de manimàn, e squæxi perdéndose lô ascì a l’orizónte. O pòsto mæximo de dónde voiâtri amiæ quélli spetàcoli, o l’é spetàcolo dapertùtto: o mónte in sciô quæ pasagiæ, o ve desténde, sórva, in gîo, e sò çìmme, e sò lìgge9, separæ, rialsæ, che càngian squæxi a tùtti i pàssi, arvìndose e delineàndose in zôvi quéllo che prìmma o v’êa parsciûo ’n sôlo zôvo, e diventàndo çìmma quéllo che apénn-a prìmma o ve pàiva êse in sciâ còsta: e o bèllo, o conosciûo de quélle chìnn-e o l’adôçisce piaxevolménte o paizàggio sarvægo, e o l’abelìsce ancón de ciù o mâvegiôzo spetàcolo de âtre vedûte.

Pe unn-a de ste crêuze chi, o tornâva adâxo da-a sò pasegiâta pe andâsene a câza, a séia do giórno sètte de novénbre de l’ànno 162810, præ Abóndio, curàtto d’unn-a de quélle tære che émmo dîto sórva: o nómme de sta tæra chi, ni a cazàdda da persónn-a, no s’atrêuvan into manoscrîto, e da nisciun’âtra pàrte. O dixéiva in pâxe o sò ofìçio, e quàrche vòtta, fra ’na preghêa e l’âtra, o serâva o breviâio, tegnìndoghe drénto, cómme ségno, o dîo ìndice da màn drîta, e, mìssa sta chi inte l’âtra derê a-a schénn-a, o prosegoîva o sò camìn, amiàndo pe-a tæra, e caciàndo da-arénte a-a miâgia co-in pê e prîe ch’o l’atrovâva in sciâ sò stràdda: dòppo o l’alsâva a fàccia, e gjàndo in gîo i éuggi distrætaménte, o-i fisâva da-a pàrte de montàgne, dónde a lûxe do sô za tramontòu, sciortìndo da-e spacatûe de montàgne in fàccia, a colorîva in sa e in la e prîe sporzénti, con màcce làrghe e despæge cô rubìn. Dòppo avèrto ancón o breviâio, e reçitòu ’n âtro tòcco, o l’é arivòu a ’na céiga da stràdda, dond’o l’avéiva l’abitùdine d’alsâ de lóngo i éuggi da-o lìbbro, e amiâ davànti: e coscì o l’à fæto quéllo giórno ascì: dòppo a céiga, a stràdda a corîva drîta, fòscia sciusciànta pàssi, e dòppo a se spartîva in doî sentê, a fórma de ’na ipsilon: quéllo da-a drîta o montâva vèrso o mónte, e o portâva a-a gêxa: l’âtro o chinâva inta valàdda scìnn-a ’na sciumæa; e da sto cànto11 chi a miâgia a l’arivâva ai sciànchi de ’n òmmo. E miâge intèrne de dôe crêuze, in càngio de rionîse inte ’n cànto, terminâvan inte ’n nìccio12, in sciô quæ gh’êa dipìnte de figûe lónghe, biscezànti, che finîvan a pónta, e che, inte l’intençión de l’artìsta, e a-i éuggi da génte do vexinâto, voéivan êse sciàmme; e, alternæ co-e sciàmme, çèrte âtre figûe che no se poéivan descrîve, che voéivan êse ànime do purgatêuio: ànime e sciàmme cô do món, in sce ’n fóndo grîxo, con quàrche rascciatûa in sa e in la.